Bedreigde critici van het Poetin-regime

Journalisten, mensenrechtenactivisten, advocaten, homo’s en kunstenaars worden in Rusland op allerlei manieren tegengewerkt om te voorkomen dat zij hun kritische stem laten horen.

Mensenrechtenactivisten

Mensenrechtenactivisten worden in Rusland van verschillende kanten geïntimideerd of aangevallen: door wetshandhavers, extremistische groeperingen, machtige private belangengroeperingen of een combinatie hiervan. De noordelijke Kaukasus, en met name Tsjetsjenië, is een van de gevaarlijkste gebieden in Rusland voor mensenrechtenactivisten, advocaten en journalisten. Hun werk en integriteit worden geregeld zwartgemaakt door de autoriteiten. In de hele Russische Federatie worden fysieke aanvallen op deze mensen nauwelijks onderzocht. Nog minder vaak worden de daders vervolgd.

Natalia Estemierova was een vooraanstaande mensenrechtenactiviste uit de Noordelijke Kaukasus. Op 15 juli 2009 werd zij in in de Tsjetsjeense hoofdstad Grozny vermoord. Estemirova werkte voor het mensenrechtencentrum Memorial in de Noordelijke Kaukasus. Ze verzamelde vanaf 2000 ooggetuigenverslagen van misdaden tegen de menselijkheid die tijdens de strijd tussen afvallige Tsjetsjenen en het Russische leger in de jaren negentig en de eerste jaren van deze eeuw zijn begaan. Ze werkte daarbij nauw samen met de beroemde en in 2006 vermoorde journaliste Anna Politkovskaya, die zij in contact bracht met slachtoffers van mensenrechtenschendingen. Estemirova publiceerde ook over schendingen waarbij mogelijk regeringsfunctionarissen waren betrokken.

Joint Mobile Group

De Joint Mobile Group (JMG), een mobiele brigade van Russische mensenrechtenadvocaten, reist regelmatig naar Tsjetsjenië. Daar geven ze juridische bijstand aan (familieleden van) slachtoffers van marteling, ‘verdwijning’ en andere ernstige misstanden. De mensen van de JMG verblijven voor hun veiligheid elke keer maar kort in de republiek.

De Joint Mobile Group werd al meermaals belaagd. In 2014 werd hun kantoor in brand gestoken. In juni 2015 werd het pand bestormd en vernield. In maart 2016 was het weer raak. Er was een inbraak in het kantoor in de Tsjetsjeense hoofdstad Grozny en de werkruimte in het naburige Ingoesjetië werd beschoten. Diezelfde dag werden JMG-medewerkers en acht Russische en buitenlandse journalisten, die over de situatie in de deelrepubliek geïnformeerd zouden worden, uit hun busje gesleurd. Zo’n twintig gemaskerde mannen met messen en knuppels takelden hen toe. Het busje werd daarna in brand gestoken. De daders zijn nooit vervolgd.

JMG-voorman Igor Kalyapin, tevens leider van het Comité voor de Preventie van Marteling, was ook een doelwit. Kort na de aanval op het busje reisde hij naar Grozny om een persconferentie te geven. Vlak na zijn aankomst werd hij onder politiebegeleiding uit zijn hotel gezet. Buiten wachtten vijftien gemaskerde mannen hem op. Ze bekogelden onder andere met eieren en een groen desinfectiemiddel en stompten en sloegen hem. Kalyapin moest vluchten. Toch gaan hij en zijn mensen door, evenals een kleine maar zeer moedige groep andere mensenrechtenactivisten. Maar de tegenwerking wordt steeds groter.

Journalisten

Journalisten die kritiek uiten op de autoriteiten of corruptie openbaar maken, lopen het risico te worden geïntimideerd of aangevallen. Doordat de autoriteiten weinig doen om de bedreigingen tegen te gaan, wordt de persvrijheid beperkt aangezien journalisten zichzelf censureren. Rusland staat daarmee op de vierde plaats van de ranglijst met landen met de meeste gedode journalisten.

Na de Russische annexatie van de Krim is de druk op onafhankelijke media verder toegenomen. De financiering van de onafhankelijke krant Novaya Gazeta staat onder druk. Kritische nieuwssites als Grani.ru en Kasparov.ru zijn geblokkeerd. En het televisiestation Dozhd’ wordt in grote delen van Rusland geblokkeerd na een kritische uitzending in 2014 over de rol van het Rode Leger tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Journalisten van de onafhankelijke krant Novaya Gazeta worden geregeld aangevallen. Elena Kostyuchenko liep harde klappen op tijdens de Gay Pride Parade in Moskou in mei 2011.

Haar collega Elena Milashina werd in april 2012 in elkaar geslagen nadat ze een artikel had gepubliceerd over de gijzeling op een school in Beslan door Tsjetsjeense separatisten.

Het bekendste slachtoffer is journaliste Anna Politkovskaya. Zij publiceerde veel over mensenrechtenschendingen tijdens de Tweede Tsjetsjeense oorlog (1999-2009). Dit is een van de redenen waarom ze bijzonder kritisch was op president Poetin. Haar kritische houding leverde Politkovskaya veel doodsbedreigingen op. Op 7 oktober 2006 werd ze in het portiek van haar huis in Moskou doodgeschoten. In mei 2014 werden vijf mannen veroordeeld voor de moord. Het is echter niet duidelijk wie de opdracht heeft gegeven.

Advocaten

Advocaten die zich inzetten voor de slachtoffers van de misdaden, en dan voornamelijk die advocaten die marteling van hun cliënt aan de kaak stellen, ondervinden stelselmatig doodsbedreigingen.

De advocaten Sapiyat Magomedova en Musa Suslanov uit Dagestan ontvingen veel doodsbedreigingen sinds ze zich bezighouden met mensenrechtenschendingen door wetshandhavers.

De Tsjetsjeense strafadvocaat Magamed Abubakarov is bekend geworden door zijn optreden in zaken waarbij sterke aanwijzingen zijn voor de betrokkenheid van wetshandhavers bij ontvoeringen, marteling en het creëren van verzonnen aanklachten. Abubakarov loopt mank als gevolg van een aanslag. Op een avond werd Abubakarov door een politieauto ingehaald die hem maande te stoppen. Gewapende, gemaskerde mannen sommeerden hem de achterbak van zijn auto open te maken waarna hij door een andere auto werd aangereden. Zijn linkerbeen werd verbrijzeld. Onderzoek naar de aanslag heeft nog niets opgeleverd.

Kunstenaars

Het werk en de optredens van kunstenaars en artiesten valt ook onder het recht op vrijheid van meningsuiting, ook al kunnen sommigen de kunstuitingen als beledigend ervaren. Kunstenaars moeten vrij zijn om kritiek te leveren, ook al is deze hard, maar voorwaarde is wel dat deze kritiek niet neerkomt op het aanzetten tot haat tegen individuen of groepen.

Op 21 februari 2012 gaven drie leden van de Russische punkband Pussy Riot een ‘concert’ van nog geen minuut in de Christus Verlosserskathedraal in Moskou. Met het optreden protesteerden de vrouwen tegen de hechte band tussen de Russisch-Orthodoxe kerk en het autoritaire regime in hun land. Twee van de drie bandleden werden veroordeeld tot twee jaar strafkamp.

De kunstenaar Artem Loskutov kreeg door de rechtbank van Novosibirsk een boete opgelegd nadat hij posters op billboards in de stad had opgehangen. Op de posters stond een persiflage van een bekende icoon van Maria en kind.

Performance-kunstenaar Pyotr Pavlensky werd op 9 november 2015 gearresteerd voor het hoofdkwartier van de FSB in Moskou, de Russische geheime dienst. Even eerder had hij de grote, houten toegangsdeuren in brand gestoken om te protesteren tegen het onderdrukken van dissidente geluiden onder het mom van de strijd tegen terrorisme. De Russische autoriteiten beschuldigden Pavlensky van vandalisme, ingegeven door ideologische haat. Hij werd uiteindelijk veroordeeld tot een geldboete. In januari 2017 werd bekend dat Pavlensky asiel wil aanvragen in Frankrijk.

Seksuele minderheden

Niet alleen prominente critici van de regering of mensenrechtenactivisten die grove schendingen van mensenrechten aan de kaak stellen lopen het risico te worden bedreigd of aangevallen. Ook pleitbezorgers van zaken die in Rusland gevoelig liggen, zoals de rechten van lesbiennes, homo’s, biseksuelen en transgenders (LHBT’s), liggen onder vuur.

Homofobie is wijdverbreid in Rusland. Vooraanstaande publieke figuren en politici laten zich geregeld laatdunkend uit over LHBT’s, waardoor er een klimaat ontstaat van groeiende intolerantie.

Milieuactivisten

In Rusland heeft de verkoop van olie en gas topprioriteit boven de bescherming van het milieu. Er is een groeiend aantal lokale initiatieven om de aantasting van de natuur aan de orde te stellen. De druk van de autoriteiten op deze activisten neemt toe naarmate de initiatieven meer landelijke bekendheid krijgen, bijvoorbeeld via internet. Activisten krijgen te maken met rechtszaken en (fysieke) bedreigingen.

Yevgeny Vitishko is één van de meest prominente milieuactivisten in Rusland. Als lid van de organisatie Environmental Watch for the North Caucasus strijdt hij voor het behoud van de natuur in de bossen rond Krasnodar. Hij werd al vaker opgepakt. Aan de vooravond van de Olympische Spelen in Sotsji werd hij voor drie jaar opgesloten. In december 2015 kwam hij voorwaardelijk Vitishko vrij. Hij heeft huisarrest tot zijn straf erop zit.

Organisaties

Organisaties die de regering onwelgevallig zijn worden met name met de Buitenlandse Agentenwet en de Ongewenste Organisatiewet tegengewerkt.

Mass Media Defense Centre – Voronezh

Het Mass Media Defense Centre (MMDC) helpt Russische media en journalisten als ze in de problemen komen met de Russische mediawet. De organisatie is sinds maart 2015 geregistreerd als buitenlandse agent.

Coming Out/ Vyhod Sint-Petersburg

Vyhod is een organisatie uit Sint-Petersburg die opkomt voor de belangen van de LHBT’s (lesbiennes, homoseksuelen en transgenders). In juli 2014 heeft de rechtbank in Sint-Petersburg besloten dat Vyod out zichzelf moest registreren als buitenlandse agent.