Europese Spelen 2019 naar Wit-Rusland: ‘such sport smells bad’
Minsk, de hoofdstad van Wit-Rusland, is aangewezen als gastheer van de tweede editie van de Europese Spelen in 2019. Volgens het Europees Olympisch Comité (EOC) heeft Minsk ‘een sterke reputatie voor wat betreft het organiseren van grote sportevenementen’.[1] Daarbij wijst het onder meer naar de ervaringen die Minsk eerder heeft opgedaan met het organiseren van het Wereldkampioenschap IJshockey in 2014. Helaas heeft Minsk ook een sterke reputatie op een ander vlak: repressie van mensenrechtenverdedigers. Zo werden burgeractivisten van wie werd gevreesd dat ze misstanden zouden blootleggen, het zwijgen opgelegd in de aanloop naar dat Wereldkampioenschap IJshockey.[2]
Activisten in Wit-Rusland worden voortdurend door de overheid in de gaten gehouden, zonder enig onafhankelijk toezicht. De overheid maakt gebruikt van telecombedrijven om dergelijke surveillance mogelijk te maken, en eist directe toegang tot communicatie en andere data van klanten.[3] Sinds 1997 heeft het land een Wet inzake massa-evenementen, die het praktisch onmogelijk maakt om een openbare bijeenkomst te houden zonder de uitdrukkelijke toestemming van de autoriteiten. Dat is een ernstige beperking van de vrijheid van vereniging.[4] Het Wit-Russische strafrecht criminaliseert tevens activiteiten van niet-geregistreerde ngo’s. De wet verbiedt elke activiteit in naam van een niet-geregistreerde organisatie. Maar in Wit-Rusland is het moeilijk een organisatie te laten registeren, zeker als deze een ongewenst politiek standpunt vertegenwoordigt of zich met mensenrechten bezighoudt.[5] Mensen die deelnemen aan activiteiten van niet-geregistreerde organisaties riskeren tot twee jaar gevangenisstraf. Daardoor blijven er zorgen bestaan over het gebrek aan vrijheid van meningsuiting in Wit-Rusland en de geringe bewegingsruimte voor onafhankelijke organisaties. Tot slot is Wit-Rusland het laatste Europese land dat de doodstraf uitvoert. Alleen al dit jaar kregen drie Wit-Russen een doodvonnis opgelegd en werd van drie al ter dood veroordeelden het hoger beroep afgewezen. Zij kunnen ieder moment geëxecuteerd worden.[6]
De toch al slechte mensenrechtensituatie zal naar alle waarschijnlijkheid in de aanloop naar de Europese Spelen verder verslechteren. Het Wereldkampioenschap IJshockey in 2014 gaf in dat opzicht al een aardig inkijkje in wat er straks te wachten staat. Het VN-Mensenrechtencomité sprak dat Wit-Russische autoriteiten hier verleden jaar nog op aan:
Please comment on consistent reports of violation of freedom of assembly in practice, including repressive measures by law enforcement officers, excessive use of force, arbitrary arrests and detentions, and imposition of harsh fines, administrative arrest or prison sentences on journalists, opposition and human rights activists for exercising their right to peaceful assembly, including (..) [i]n the run-up to the World Ice Hockey Championship in May 2014, when dozens of human rights activists calling for the boycott of the tournament were allegedly pre-emptively and arbitrarily detained based on trumped up charges and sentenced to administrative arrest; (..).[7]
Ales Bialiatski, hoofd van het mensenrechtencentrum Viasna, voor wiens vrijlating Amnesty in het verleden uitvoerig actie heeft gevoerd,[8] heeft inmiddels op de toewijzing van de Europese Spelen aan Minsk gereageerd: “such sport smells bad”. Hij verwees daarbij naar ‘de aloude traditie’ in Wit-Rusland om critici van de status quo te veroordelen op grond van valse beschuldigingen in de aanloop naar dergelijke evenementen.[9]
Na Azerbeidzjan in 2015 krijgt nu dus Wit-Rusland de eer om de Europese Spelen van 2019 te organiseren, en om zijn imago als ‘laatste dictatuur van Europa’ op te poetsen.[10] Het EOC heeft, als toewijzende organisatie, een zekere mate van invloed op organiserende landen, en kan zich niet blijven verschuilen achter het argument dat ze ‘het recht niet hebben om een soevereine regering te vertellen wat ze moeten doen of hoe ze zich moeten gedragen’.[11] Na de toegenomen repressie in Azerbeidzjan in de aanloop naar de Spelen een jaar geleden, en met de reputatie van Wit-Rusland, en de feiten die bekend zijn over de mensenrechtensituatie in het land, weet het EOC wat het te doen staat. Het EOC dient – om te beginnen – expliciete en bindende verplichtingen op het gebied van mensenrechten op te nemen in het gaststad-contract (‘host city contract’), met inbegrip van toegang tot een effectieve remedie indien mensenrechten toch geschonden worden. Daarnaast heeft het EOC een zorgvuldigheidsplicht om mensenrechtenschendingen te voorkomen. Het EOC zal er alles aan moeten doen wat in zijn macht ligt om het risico op (een toename van) mensenrechtenschendingen zoveel mogelijk te beperken.
[1] http://www.eurolympic.org/en/news-mobile-eng/3858-minsk-to-host-2019-european-games.html
[2] https://www.amnesty.org/en/latest/news/2014/05/belarus-ice-hockey-championship-action/
[3] Amnesty International, “It’s enough for people to feel it exists”, civil society, secrecy and surveillance in Belarus, 7 July 2016, Index number: EUR 49/4306/2016
[4] Human Rights Committee, List of issues prior to submission of the fifth periodic report of Belarus, 24 juli 2015, CPR/C/BLR/QPR/5, para. 30
[5] Human Rights Committee, List of issues prior to submission of the fifth periodic report of Belarus, 24 juli 2015, CPR/C/BLR/QPR/5, para. 32
[6] Minder zichtbaar, maar niet minder: Mensenrechtenschendingen in wit-rusland
[7] Human Rights Committee, List of issues prior to submission of the fifth periodic report of Belarus, 24 juli 2015, CPR/C/BLR/QPR/5, para. 31
[8] Ales bialiatski bedankt brievenschrijvers
[10] Laatste dictatuur in Europa – interview met Sergey Yenin
[11] https://www.theguardian.com/commentisfree/2015/jun/03/azerbaijan-european-games-human-rights
