De risico's van migratiedeals
Europese leiders richten zich steeds meer op het versterken van Europa’s buitengrenzen. Niet alleen met hekken, prikkeldraad en grenswachten, maar ook met migratiedeals. Dit zijn vaak afspraken met landen buiten Europa, die in ruil voor geld of handelsvoordelen mensen die op de vlucht zijn niet verder laten reizen. Amnesty maakt zich grote zorgen over de ernstige risico’s op mensenrechtenschendingen die volgen na deze ‘deals’. Mensenrechten staan in deze afspraken vaak niet centraal.
EU-Turkijedeal
Op 18 maart 2016 sloten Nederland en 26 andere landen een deal met Turkije. Ze sloten deze deal om mensen op de vlucht te ontmoedigen om naar Europa te reizen. Griekenland mocht alle mensen die vanuit Turkije op de Griekse eilanden aankwamen terug naar Turkije sturen, ondanks dat er duidelijke aanwijzingen waren dat het daar onveilig voor hen zou zijn.
Voor elke teruggenomen persoon zou Europa een Syrische vluchteling vanuit Turkije naar de EU laten overkomen. Maar daar kwam weinig van terecht. Mensen op de vlucht leefden onder verschrikkelijke omstandigheden in de kampen op de Griekse eilanden. In 2024, 8 jaar na het sluiten van de EU-Turkijedeal, zitten er nog steeds duizenden mensen vast op de Griekse eilanden, in afwachting van een asielbesluit.
Lees meer Bovendien kunnen we Turkije niet als veilig land beschouwen (lees daarover hier meer). Amnesty heeft flinke kritiek geuit op de EU-Turkijedeal en vreest dat deze deal als blauwdruk wordt gebruikt voor afspraken met andere landen. Daarom zijn wij in 2024 een rechtszaak gestart tegen de Nederlandse overheid voor het tekenen van de EU-Turkijedeal.
EU-Tunesië deal
In 2023 sloot de EU een deal met Tunesië, waarin afspraken werden gemaakt in de vorm van een zogenaamde ‘Memorandum of Understanding’. Hierin werd onder andere afgesproken dat de EU de Tunesische overheid geld en technische steun zou geven om migratie naar de EU te ontmoedigen. Amnesty maakt zich grote zorgen over deze deal, die mensen vasthoudt in een land waar zij niet veilig zijn. Lees hier meer.
Terwijl de voorbereidingen van de deal in volle gang waren, lieten de Tunesische autoriteiten honderden mensen, waaronder kinderen, stranden aan de Tunesische woestijngrenzen. Ze zaten daar vast zonder water, voedsel of onderdak.
Lees meer De deal werd gesloten met de repressieve leider Kaies Saied, die een slechte mensenrechten-reputatie heeft. Sinds zijn machtsovername in 2021, heeft Kaies Saied besluiten genomen die de vrijheid van meningsuiting bedreigen en hem invloed geven op de rechtsspraak. Ook heeft hij een nieuwe grondwet aangenomen die hem bijna ongecontroleerde macht geeft om te regeren. De president heeft zich bovendien haatdragend en discriminerend uitgelaten over zwarte Afrikanen, wat geleid heeft tot een toename van geweld tegen mensen van kleur in Tunesië. De deal werd ondertekend zonder dat er mensenrechtenvoorwaarden aan verbonden waren. De impact op mensenrechten werd niet beoordeeld of gecontroleerd. Er werd geen mechanisme ingesteld om de samenwerking stop te zetten in het geval van mensenrechtenschendingen. De EU-leiders lijken niets geleerd te hebben van eerdere deals die al immens lijden hebben veroorzaakt. Amnesty International heeft gewaarschuwd dat de EU het risico loopt medeplichtig te zijn aan mensenrechtenschendingen door haar hulp aan de Tunesische autoriteiten. Deze autoriteiten zijn schuldig aan collectieve uitzettingen van asielzoekers, vluchtelingen en migranten naar Libië en Algerije – waaronder kinderen of zwangere vrouwen. Dit heeft geleid tot meerdere gedocumenteerde doden en ernstige humanitaire noden in woestijngebieden. De uitzettingen vonden plaats zonder gerechtelijke procedure of geïndividualiseerde beoordelingen van beschermingsbehoeften en kwetsbaarheden.
EU-Libië: Samenwerkingsafspraken
De EU, inclusief Nederland, steunt actief de Libische autoriteiten. Zo krijgt de Libische kustwacht training, boten en ander materieel om mensen op zee te onderscheppen. Onderschepte mensen worden in detentiecentra geplaatst, waar ze een groot risico lopen om mishandeld, gemarteld, verkracht en uitgebuit of zelfs vermoord te worden. Dit blijkt ook uit ons rapport met bewijs van deze mensenrechtenschendingen. Daarnaast gebruikt de Libische kustwacht geweld en intimidatie tegen drenkelingen en non-gouvernementele organisaties (ngo’s) die reddingsoperaties uitvoeren. Amnesty meent dat Europa door haar steun aan de Libische autoriteiten medeplichtig is aan de grove mensenrechtenschendingen die het land pleegt.
Alternatieven voor migratiedeals
Vanuit het perspectief van het internationaal recht is het maken van afspraken niet per definitie verboden. Er zijn echter ook alternatieven te bedenken op het maken van vluchtelingendeals. Dit zijn enkele alternatieven:
- Zorg voor een wereldwijde verantwoordelijkheid en een eerlijk verdeelsysteem zodat niet alle verantwoordelijkheid blijft liggen bij landen aan de randen van Europa.
- Investeer in veilige en reguliere routes, waaronder hervestiging van vluchtelingen, het verstrekken van humanitaire visa en gezinshereniging. Zie hier meer informatie over veilige vluchtroutes.
- Stel het redden van levens centraal om het aantal verdrinkingen op zee terug te dringen. Zorg voor proactieve opsporings- en reddingsoperaties in de Middellandse Zee.
- Verhoog de middelen voor de bescherming van vluchtelingen en financiële steun en solidariteit aan landen die grote aantallen vluchtelingen opvangen.
Aanbevelingen voor overheden
Amnesty International is van mening dat veel van de afspraken met andere landen aanzienlijke risico's voor de mensenrechten met zich meebrengen. Afspraken moeten aan mensenrechtenstandaarden voldoen. Tot nu toe heeft de praktijk aangetoond dat deals tot ernstige mensenrechtenschendingen kunnen leiden. Dit zijn Amnesty’s aanbevelingen.
