Het probleem

Rondom grote sportevenementen, zoals het wereldkampioenschap voetbal of de Olympische Spelen, kunnen verschillende vormen van mensenrechtenschendingen voorkomen. Allereerst zijn er schendingen die een direct verband hebben met de organisatie van het evenement of met het optreden als gastland. Denk hierbij bijvoorbeeld aan gedwongen huisuitzettingen voor de bouw van stadions en andere infrastructuur, of aan uitbuiting van arbeiders die betrokken zijn bij die bouw.

Daarnaast zijn er schendingen die niet direct samenhangen met de organisatie van het sportevenement, maar waarvan het risico bestaat dat ze rondom het evenement zullen verergeren. Bijvoorbeeld wanneer het gastland de vrijheid van meningsuiting onderdrukt, omdat de autoriteiten geen oproerkraaiers willen nu het land wereldwijd in de belangstelling staat.

De verantwoordelijken

Voor deze schendingen kunnen drie partijen verantwoordelijk worden gehouden.

• De overheid van het gastland is als eerste verantwoordelijk voor schendingen van mensenrechten in haar land. Het maakt niet uit of die worden begaan door de staat zelf of door ‘niet-statelijke actoren’, zoals bedrijven. Maar de overheid is niet de enige verantwoordelijke.
• Ook de organisatoren – denk aan internationale organisaties als de wereldvoetbalbond FIFA en het Internationaal Olympisch Comité (IOC) – hebben een verantwoordelijkheid tot het respecteren van de mensenrechten. Dit betekent dat ze met gepaste zorgvuldigheid – due diligence – moeten handelen om te voorkomen dat het organiseren van een WK of Olympische Spelen mensenrechtenschendingen veroorzaakt of eraan bijdraagt.

Natuurlijk hebben de organisatoren van een sportevenement slechts een beperkte invloed als de staat mensenrechten schendt. Daarom vraagt Amnesty organisatoren en gastlanden vooraf in bindende documenten vast te leggen dat autoriteiten de mensenrechten respecteren en beschermen in de context van het sportevenement. Dat gebeurt nu niet of onvoldoende.

• Bedrijven kunnen op uiteenlopende manieren een bijdrage leveren aan een sportevenement, van het sponsoren ervan tot het bouwen van stadions en de verkoop van merchandise. Ook hier geldt dat alle bedrijven een verantwoordelijkheid hebben om de mensenrechten te respecteren. Zij moeten de inbreuk op deze rechten voorkomen en uiterst zorgvuldig handelen om ervoor te zorgen dat hun zakelijke activiteiten of relaties geen negatieve invloed hebben. Dit staat in de Guiding Principles on Business and Human Rights van de Verenigde Naties (2011). Dit is geen wettelijke verplichting, maar wel een algemeen geaccepteerde standaard, die is onderschreven door de VN-Mensenrechtenraad.