Sport en mensenrechten
Wat speelt er allemaal
Sport en mensenrechten
Rondgrote sportevenementen, zoals het WK voetbal of de Olympische Spelen, kunnen twee vormen van mensenrechtenschendingen voorkomen. Allereerst de schendingen die een direct verband hebben met de organisatie van het evenement, zoals gedwongen huisuitzettingen voor de bouw van stadions of aan uitbuiting van arbeiders die betrokken zijn bij die bouw. Daarnaast zijn er schendingen die niet direct samenhangen met de organisatie van het evenement, maar waarvan het risico bestaat dat ze rondom het toernooi zullen verergeren. Bijvoorbeeld wanneer het gastland de vrije meningsuiting onderdrukt, omdat de autoriteiten geen oproerkraaiers willen nu het land wereldwijd in de belangstelling staat.
Sportswashing
Een land dat met de organisatie van een prestigieus sportevenement of met de aankoop of sponsoring van een gerenommeerde sportploeg het imago wil oppoetsen en wil verdoezelen dat er veel mis is wat betreft het naleven van de mensenrechten, doet aan sportswashing.
Een vaak voorkomend fenomeen
Je ziet het nog steeds: landen proberen sport te gebruiken – soms subtiel, soms schaamteloos – om zichzelf te “rebranden” en de aandacht af te leiden van mensenrechtenschendingen. Nu gebeurt dat onder meer in Saudi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein en China, landen die mensenrechten op grote schaal schenden. In sommige landen die een groot internationaal sportevenement organiseren, nemen de mensenrechtenschendingen bovendien toe. Dat blijft vaak zonder gevolgen voor de verantwoordelijken. Het eigen straatje wordt schoongeveegd, kritische geluiden gesmoord en kwalijke praktijken worden aan het oog onttrokken.
De Saudische pr-machine
De pr-machine draait op volle toeren om het slechte imago van Saudi-Arabië op mensenrechtengebied op te poetsen. Zo hopen de autoriteiten buitenlandse investeerders te trekken. De Saudische autoriteiten gebruiken grote sportevenementen graag om de aandacht af te leiden van mensenrechtenschendingen en de internationale reputatie te verbeteren. Duels om de Spaanse voetbalbeker werden binnengehaald voor 145 miljoen euro. In 2020 vond de Dakar-rally in Saudi-Arabië plaats en in 2021 is het land het strijdtoneel van de Formule 1-race.
Formule 1-race in Saudi-Arabië
Op 5 december 2021 racen de Formule 1-rijders in Saudi-Arabië. Daarvoor werd een nieuw circuit aangelegd. Formule 1-baas Stefano Domenicali heeft in een gesprek met de BBC gezegd dat de sport onafhankelijk laat toezien of bij de bouw ervan mensenrechten van de arbeiders niet worden geschonden. Het is echter niet geheel duidelijk hoe de Formule 1 dit controleert. De werkomstandigheden voor arbeidsmigranten zijn namelijk slecht. Vaak wordt het paspoort ingenomen, wordt loon te laat uitbetaald en moeten ze dwangarbeid verrichten. De werkgever heeft buitensporig veel macht over zijn werknemers waardoor arbeidsmigranten in feite overgeleverd zijn aan de grillen van hun werkgevers.
Olympische Winterspelen 2022 in China
Alma Ata in Kazachstan en de Chinese hoofdstad Beijing – beide landen die de mensenrechten op grote schaal schenden – bleven als enige over in de race voor de Winterspelen van 2022. Beijing trok aan het langste eind. Met de Spelen wil de Chinese regering laten zien hoe China is gegroeid sinds het land de Zomerspelen van 2008 organiseerde. De autoriteiten willen de Chinese status van supermacht in de kijker zetten en tegelijkertijd de aandacht afleiden van de hopeloze mensenrechtensituatie in het land. Het is zeer zorgwekkend dat de Chinese regering een groots sportevenement organiseert dat moet verbroederen en tegelijkertijd massale censuur toepast op wat mensen kunnen zeggen en mogen zien.
WK voetbal in Qatar
De FIFA had kunnen weten dat er veel mis is in het land toen het Qatar aanwees als gastland voor het WK. Arbeidsmigranten worden er schaamteloos uitgebuit. Er is een sponsorsysteem waarmee de werkgever de arbeiders volledig in hun grip houden. Om in Qatar te kunnen werken, moeten de arbeiders torenhoge en illegale bemiddelingskosten betalen. Te laat of niet betalen van lonen komt geregeld voor waardoor families van de arbeiders in de problemen komen. En werkgevers die hun arbeidsmigranten schaamteloos uitbuiten, kunnen er straffeloos mee doorgaan. Ondanks hervormingen die Qatar doorvoerde, zijn de arbeidsomstandigheden erbarmelijk slecht omdat de nieuwe regels niet worden nageleefd.
Europese Spelen
Azerbeidzjan en Belarus (Wit-Rusland) waren in respectievelijk 2015 en 2019 het gastland van de Europese Spelen. Amnesty constateerde dat intimidatie van activisten, journalisten en mensenrechtenverdedigers door de Azerbeidzjaanse autoriteiten in de aanloop van de Spelen toenamen. Tal van critici werden gevangengezet. De onderdrukking van de vrijheid van meningsuiting, vreedzame vergadering en van vereniging was nog nooit zo hoog als vlak voor de Europese Spelen. In 2023 vindt het sportevenement in Polen plaats, een land waar flink gezaagd wordt aan de poten van de rechtsstaat.
Sporters, jullie hebben impact
Amnesty wijst erop dat sporters een belangrijk podium hebben. Veel landen zijn gevoelig voor hun publieke en internationale reputatie. Amnesty moedigt sporters aan zich uit te spreken over mensenrechten. Dat kan wel degelijk impact hebben. Tegelijkertijd roept Amnesty sporters op zich goed te (laten) informeren over waar ze naartoe gaan, kritisch te zijn en te kijken wat ze zelf met behoud van eigen veiligheid kunnen doen en ondernemen. Sporters wijzen soms naar de organisatie achter een sporttoernooi die het gastland hebben uitgekozen. Dat mag echter geen reden zijn om je niet over mensenrechtenschendingen uit te spreken.
Verantwoordelijkheid van sportorganisaties en gastlanden
Gastlanden van een sportevenement moeten ervoor zorgen dat de mensenrechten niet worden geschonden in de context van het toernooi. Organisatoren, zoals de FIFA en het IOC, moeten due diligence-procedures hanteren – dus met gepaste zorgvuldigheid handelen – om ervoor te zorgen dat het evenement geen mensenrechtenschendingen veroorzaakt of eraan bijdraagt. Ze moeten een mensenrechtenbeleid hebben en dat ook uitvoeren. Alle bedrijven die betrokken zijn bij het huisvesten en organiseren van een groot sportevenement moeten de mensenrechten respecteren en verzekeren dat dit ook geldt voor bedrijven en toeleveranciers waaraan zij werk uitbesteden.
Keizersgracht 177
1016 DR Amsterdam
IBAN: NL45 TRIO 0198100000
