Gewetensgevangenen

Stel je eens voor: je staat op de Dam in Amsterdam met een luidspreker en je roept kritische dingen over een minister. Volgens jou houdt deze minister de problemen op de huizenmarkt in stand. Een paar dagen later zit je in de cel, alleen maar omdat je je mening hebt gegeven. In Nederland is zoiets ondenkbaar. Maar in veel landen in de wereld zitten mensen in de gevangenis omdat ze er ideeën op nahouden waar de autoriteiten het niet mee eens zijn. Ze zijn gewetensgevangenen.

Pasgeleden nog, in oktober 2019, werden de twee Russische jeugdactivisten Yan Sidorov en Vladislav Mordasov voor meer dan zes jaar naar een strafkamp gestuurd. Hun ‘misdrijf’? Ze hadden een mini-betoging met één luidspreker en één bord gehouden, om op te komen voor mensen die na een grote brand hun huis kwijt waren. Yan Sidorov en Vladislav Mordasov zijn gewetensgevangenen.

Wat zijn gewetensgevangenen?

We gebruiken de term ‘gewetensgevangenen’ voor mensen die:

• gevangen worden gehouden of in hun bewegingsvrijheid worden beperkt vanwege hun politieke, godsdienstige of andere overtuiging, etnische afkomst, geslacht, seksuele oriëntatie, kleur of taal;
• geen geweld hebben gebruikt of gepropageerd.

Politieke gevangenen

De bredere categorie van politieke gevangenen omvat ook degenen die wel geweld hebben gebruikt of gepropageerd. Voor gewetensgevangenen vraagt Amnesty onmiddellijke vrijlating, voor politieke gevangenen (ook degenen die wel geweld hebben gebruikt) een eerlijk proces binnen een redelijke termijn. Een bekend voorbeeld van een politieke gevangene was Nelson Mandela. Hij kon niet gelden als gewetensgevangene, omdat hij had opgeroepen zo nodig geweld te gebruiken tegen het Zuid-Afrikaanse apartheidsbewind.

Gevangen of verbannen

Gewetensgevangenen zitten overigens niet altijd in de gevangenis. Sommigen zijn onder huisarrest geplaatst of gedwongen opgenomen in een psychiatrische inrichting. Of ze worden verbannen vanwege hun politieke opvattingen.

Uitkomen voor je mening: een mensenrecht

Wanneer we iemand aanmerken als gewetensgevangene, baseren we ons op artikel 18 en 19 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM). Deze is in 1948 aangenomen door de leden van de Verenigde Naties. In de artikelen staat dat iedereen zelf mag weten wat hij of zij vindt of gelooft, en dat je op welke manier dan ook voor je mening mag uitkomen. Zolang je dat maar geweldloos doet, mag je daar nooit voor worden opgepakt.

Je mag onder meer:

• demonstreren;
• je geloof belijden;
• lid worden van een vakbond;
• staken;
• je mening geven in kranten en boeken, op televisie, radio en internet en met kunst;
• houden van wie je wilt.

10 jaar cel voor hijsen van een vlag

Gewetensgevangenen zijn veelal te vinden onder schrijvers, journalisten, advocaten, leden van de vakbeweging en mensenrechtenverdedigers. Neem Liu Xiabo. Liu was een prominente Chinese mensenrechtenverdediger die jarenlang onterecht in de gevangenis zat. In 2010 kreeg hij de Nobelprijs voor de Vrede, maar de Chinese autoriteiten stonden niet toe dat hij de onderscheiding zelf in ontvangst nam. In 2017 stierf hij in gevangenschap.

Ook Filep Karma zat vast voor zijn idealen, 10 jaar om precies te zijn. Karma strijdt op vreedzame wijze voor een onafhankelijk Papoea, dat nu deel uitmaakt van Indonesië. In 2004, op de dag dat de Papoea’s herdenken dat ze in 1962 onafhankelijk werden van Nederland, hees hij de verboden Morgenstervlag, symbool van de onafhankelijkheidsbeweging. Dat leverde hem 10 jaar cel op, want de Indonesische overheid drukt het onafhankelijkheidsstreven stevig de kop in. Op de dag dat hij werd vrijgelaten, nam Karma alweer deel aan een manifestatie van een organisatie voor een onafhankelijk Papoea. In een interview met Amnesty’s mensenrechtenmagazine Wordt Vervolgd vertelde Karma uitgebreid over zijn leven, zijn idealen en zijn gevangenschap.

Vrij dankzij Amnesty

Leyla Yunus uit Azerbeidzjan werd in de zomer van 2014 opgepakt nadat ze had gezegd het ‘ongepast’ te vinden dat de eerste Europese Spelen in 2015 in Azerbeidzjan zouden plaatsvinden, omdat in haar land de mensenrechten worden geschonden. Ze werd vervolgens beschuldigd van onder meer ‘verraad’, ‘machtsmisbruik’ en ‘fraude’ en kreeg 8,5 jaar gevangenisstraf. Voor de aanklachten werd geen enkel bewijs geleverd.

Haar man Arif Yunus werd kort daarna eveneens vanwege ‘fraude’ en ‘verraad’ aangeklaagd. Hij kreeg eerst huisarrest, maar nadat de aanklager hem had beschuldigd van het geven van interviews over Leyla’s situatie, werd hij gevangengenomen en moest hij voor 7 jaar de cel in. In de gevangenis mochten Leyla en Arif geen contact hebben met elkaar, ook niet per brief. Ze werden in de gevangenis slecht behandeld en kregen daardoor problemen met hun gezondheid.

‘Fysieke marteling vooral. Ze sloegen me.’

Amnesty protesteerde tegen de arrestaties. En na onderzoek noemde Amnesty het echtpaar Yunus gewetensgevangenen. Er kon hun immers niets anders ten laste worden gelegd dan dat ze voor hun mening uitkwamen. Er kwam hierdoor veel aandacht voor hun zaak: van Europarlementariërs, Amerikaanse congresleden, Nobelprijswinnaars en internationale organisaties. In april 2016 mochten de twee ‘om medische redenen’ afreizen naar Nederland. Kort geleden werden ze geïnterviewd voor Amnesty’s podcast Het Keerpunt: ‘Geen slaap. Martelingen. Vooral klappen op mijn hoofd. Daarom heb ik tot op de dag van vandaag problemen met mijn hoofd.’

Luister hier naar het interview.

Write for Rights

Op 20 november gaat onze jaarlijkse Write for Rights actie weer van start, waarin we in een maand tijd zoveel mogelijk mensen oproepen om brieven te schrijven. Met die brieven voeren we de druk op bij machthebbers om bijvoorbeeld onschuldige mensen vrij te laten. Het is één van de vele manieren waarop we actie voeren voor gewetensgevangenen. Dit jaar hebben we speciale aandacht voor jongeren en kinderen. Twee van de jongeren voor wie we schrijven zijn Sarah Mardini uit Syrië en Seán Binder uit Ierland.

25 jaar voor het redden van levens

Sarah en Seán redden bij het Griekse eiland Lesbos vluchtelingen en migranten in nood, mensen die op zee in de problemen waren gekomen toen ze vanuit Turkije met kleine bootjes Griekenland probeerden te bereiken. De Griekse overheid zou Sarah en Seán moeten bedanken voor hun levensreddende werk, maar in plaats daarvan werden ze gearresteerd en beschuldigd van ‘spionage’, ‘mensensmokkel’ en ‘lidmaatschap van een criminele organisatie’. Ze zaten al meer dan 100 dagen in de cel en werden in december 2018 voorwaardelijk vrijgelaten. Maar ze kunnen nog steeds 25 jaar gevangenisstraf krijgen.

‘Mensen helpen: het normaalste dat bestaat’

Seán vertelt in Amnesty’s podcast Het Keerpunt uitgebreid over wat hij meemaakte op Lesbos en de nasleep daarvan. ‘Ze zeggen gewoon dat het niet normaal is wat Sarah en ik gedaan hebben,’ zegt hij. ‘En dat is niet waar, want mensen helpen is het normaalste dat bestaat.’

Luister hier naar het interview.

En wil je een brief schrijven voor Seán en Sarah? Dat kan hier.

Feitjes

• Het aantal gewetensgevangenen is sinds de jaren ’90 afgenomen, doordat veel landen een democratische hervorming doormaakten en gewetensgevangenen vrijlieten.
• Maar in tientallen landen zijn er nog altijd gewetensgevangenen. Landen als China, Vietnam, Iran, Saudi-Arabië, Syrië, Egypte en Turkije houden honderdduizenden gewetensgevangenen vast.
• Wereldwijd hebben 3,2 miljoen gevangenen, onder wie gewetensgevangenen, (nog) geen proces gehad.
• De gewetensgevangenen Alexander Solzjenitsyn en Wole Soyinka kregen de Nobelprijs voor Literatuur.
• Oud-gewetensgevangenen als Václav Havel en Kim Dae-jung brachten het tot president van hun land.

Wat doet Amnesty?

Sinds haar oprichting in 1961 zet Amnesty zich in voor het recht op vrijheid van meningsuiting. Dat deden – en doen we nog steeds – door op te komen voor gewetensgevangenen, die alleen maar vanwege hun mening vastzitten.

In tal van landen wordt de vrije meningsuiting beperkt door onderdrukkende wetten. Amnesty Nederland richt zich met name op Rusland, China, Turkije, Saudi-Arabië en Indonesië. Met nieuwe wetten krijgen de autoriteiten daar steeds meer middelen in handen om critici van de regering monddood te maken. Door druk uit te blijven oefenen probeert Amnesty te bewerkstelligen dat die wetten worden aangepast.

Amnesty vindt het cruciaal dat in deze en andere landen de richtlijnen van de Europese Unie voor de vrijheid van meningsuiting worden nageleefd. Die richtlijnen geven diplomaten op ambassades een arsenaal aan mogelijkheden om de vrije meningsuiting te bevorderen.

Amnesty’s oproep

We roepen regeringen op de volgende maatregelen te nemen:

• Onmiddellijke en onvoorwaardelijke vrijlating van alle gewetensgevangenen.
• Afschaffing van onderdrukkende wetten die het uiten van je mening en geweldloos protest strafbaar maken. Die wetten zijn vaak bijzonder vaag geformuleerd, waardoor critici gemakkelijk vals beschuldigd en veroordeeld kunnen worden.