Nederland: discriminatie vanwege afkomst

Nederland: discriminatie vanwege afkomst

Artikel 1 van de Nederlandse Grondwet verbiedt discriminatie: ‘Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld’.
Artikel 1 van de Nederlandse Grondwet is uitgewerkt in verschillende wetten en regels, waarin onder meer is vastgelegd wat verboden is. Een schoolbestuur dat een leraar weigert die homoseksueel is, een sportschool die een vrouw niet toelaat om te trainen met een hoofddoek om, een stagebedrijf dat aangeeft geen stagiairs met een migratieachtergrond aan te nemen: drie voorbeelden van verboden discriminatie.

Etnisch profileren bij wetshandhaving

Een ernstige vorm van discriminatie is etnisch profileren door de overheid. Wetshandhavers verdenken mensen van kleur en mensen met een migratieachtergrond eerder van criminaliteit of fraude met uitkeringen. Dit leidt ertoe dat politieagenten Nederlanders van kleur vaker controleren dan ‘witte’ Nederlanders. Etnisch profileren door de politie kwam groot in het nieuws door de controle van rapper Typhoon, die aldus een politiewoordvoerder werd staande gehouden vanwege ‘de combinatie van de leeftijd, de dure auto en de huidskleur’. Etnisch profileren was ook aan de orde bij de Belastingdienst: toeslagenontvangers met een niet-Nederlandse nationaliteit werden extra gecontroleerd. Dit leidde mede tot het toeslagenschandaal.
Etnisch profileren is een vorm van discriminatie waarbij wetshandhavers beslissen om iemand te stoppen, controleren, fouilleren of aan te houden alleen of mede vanwege zijn huidkleur of (vermeende) afkomst – terwijl er geen signalement van een verdachte is. Dit is in strijd met de mensenrechten.

Schadelijke vorm van discriminatie

De politie, de Koninklijke Marechaussee, de Belastingdienst en andere wetshandhavers hebben ruime bevoegdheden om mensen te controleren, ook als er geen aanwijzingen zijn dat zij de wet overtreden. Er is weinig toezicht op de uitvoering van deze controles. Dit werkt etnisch profileren in de hand. Sommige ambtenaren denken dat etnisch profileren effectief is bij fraude- en criminaliteitsbestrijding. Het is echter niet bewezen dat het een effectieve manier is om wetsovertreding aan te pakken. Wel is aangetoond dat discriminatie schadelijk is voor het welbevinden van mensen. Vergelijk het met een speldenprik. Eén prikje doet geen pijn, maar als je vaker op dezelfde plek geprikt wordt, gaat het wel zeer doen. Etnisch profileren tast ook het vertrouwen in de overheid aan.

Wat doet Amnesty?

We doen onder meer onderzoek naar etnisch profileren en vragen aandacht voor onze zorgen en aanbevelingen via de media en door politieke lobby. Ook gaan we in gesprek met ambtenaren van overheidsinstellingen over beleidswijzigingen, zoals het invoeren van bindende regulering voor de inzet van algoritmen en betere instructies voor eerlijke en effectieve politiecontroles. En we stimuleren het maatschappelijk debat over etnisch profileren en verzorgen lessen over dit onderwerp op het mbo.
Samen met andere organisaties en twee burgers hebben we een rechtszaak aangespannen vanwege etnisch profileren bij grenscontroles door de Koninklijke Marechaussee (KMar). In 2023 oordeelde het gerechtshof dat (vermeende) etniciteit geen enkele rol mag spelen in beslissingen van de KMar om mensen te controleren. Dit is een belangrijke stap in het uitbannen van etnisch profileren.

In 2024 roepen Amnesty en Controle Alt Delete de regering opnieuw op tot effectieve maatregelen om etnisch profileren tegen te gaan. De regering en uitvoeringsinstanties zoals de politie onderkennen het probleem van etnisch profileren en hebben maatregelen aangekondigd, die deels al ingevoerd zijn. Amnesty beschouwt deze maatregelen als een stap in de goede richting, maar er moet meer gebeuren om mensen in Nederland te beschermen tegen etnisch profileren.

Kijk voor meer informatie op www.amnesty.nl/etnischprofileren.