Trans in Paraguay

‘Eindelijk mag ik werken als vrouw, als mezelf. Nu nog onder mijn echte naam’

Tekst: Janneke Juffermans, Zwaan Lakmaker

uit: Wordt Vervolgd, 1 juni 2023

Paraguay heeft geen wet tegen discriminatie op sekse, seksuele oriëntatie of genderidentiteit. Sekswerker Mariana Sepúlveda en advocaat Kimberly Ayala voeren actie voor het legaliseren van naamsverandering voor trans personen zoals zijzelf. Deze winter bezochten ze Nederland om hun zaak te bepleiten.

Mariana Sepúlveda begon op haar 11e met hormonen slikken. De prominente Paraguayaanse lhbti-activist kon niet anders dan zelf haar medicijnen regelen. Het is in haar land verboden om die te nemen voor een transitie, vertelt ze. ‘Er zijn dokters die hormonen aanbieden aan vrouwen om bijvoorbeeld zwanger te worden, maar die zijn niet voor trans personen. Ik besloot voor zelfmedicatie te kiezen.’

Sepúlveda is eind 2022 in Amsterdam samen met Kimberly Ayala, een trans vrouw en advocaat die ook uit Paraguay komt. Ze bezoeken Nederland, België en Luxemburg op uitnodiging van Amnesty vanwege Amnesty’s Write for Rights-campagne. Ze spreken met verschillende belangengroepen, jongeren en de Nederlandse regering. Sepúlveda verdient haar geld als sekswerker, zoals veel trans mensen, vertelt ze, want: ‘Trans mensen komen nauwelijks aan een baan in Paraguay.’ Ze hadden gedacht dat het in Nederland veel beter zou zijn. Sepúlveda: ‘Op juridisch niveau zijn jullie verder, maar ook hier vindt nog veel geweld tegen de lhbti-gemeenschap plaats.’

Terwijl Mariana Sepúlveda met veel handgebaren levendig vertelt over haar route naar dit bezoek aan Europa als trans activist, luistert Kimberly Ayala vooral toe. Over haar eigen jeugd heeft ze het liever niet. Later in het gesprek, gevraagd naar haar werk, veert ze op: ‘Voor zover ik weet ben ik de enige echte trans advocaat van Paraguay, die als trans persoon de eed heeft afgelegd. Om dat te mogen doen ben ik naar de rechter gestapt. De Paraguayaanse media volgden mijn zaak op de voet, zo ben ik een boegbeeld geworden.’

Hoe is het gesteld met de rechten van trans mensen in Paraguay?

Sepúlveda: ‘In Latijns-Amerika is Paraguay het enige land zonder juridische instrumenten voor de lhbti-gemeenschap. Alle andere landen in Latijns-Amerika hebben op zijn minst een wet; of het nou tegen discriminatie op grond van je geaardheid of seksualiteit is, voor het homohuwelijk of voor de mogelijkheid om je genderidentiteit aan te passen. Maar de regering in Paraguay laat zich leiden door religie. De lhbti-gemeenschap groeit er, steeds meer jongeren komen uit de kast. Maar voor trans mensen is er in de praktijk nauwelijks toegang tot gezondheidszorg, geen bescherming door de politie, en geen gelijke kansen binnen onderwijs of werk. Het enige dat voor ons zeker is, als je trans bent, is dat je dood kan gaan. De levensverwachting voor trans mensen in Paraguay is 35 jaar.’

Terwijl de algemene levensverwachting voor Paraguayanen 74,6 jaar is. Dat is wel een verschil. Hoe komt dat?

Ayala: ‘Trans personen hebben wel recht op zorg, maar de meeste hebben geen inkomsten of werk. De zorg, zoals een huisartsbezoek of een ziekenhuis, moeten ze zelf betalen. En daar hebben ze vaak geen geld voor.’

Sepúlveda: ‘We zijn overgeleverd aan de straat omdat we in ander werk vaak nergens gewenst zijn. Voor veel van ons komen de enige inkomsten uit sekswerk. Ook voor mijzelf, ik werk al vijftien jaar op straat. Ik begon toen ik 15 was, nadat ik zo gepest was dat ik van school moest. Later heb ik mijn school afgemaakt en nu studeer ik communicatie, naast mijn werk. Tegenwoordig beginnen veel jonge trans werkers nog jonger. Deze meiden, meestal meiden, staan dan op straat. Als we ze daar zien staan, nemen we ze een nachtje onder onze hoede. Het geld hiervoor komt van de meiden zelf en van particulieren. De overheid betaalt niet mee. Om geld te besparen verbouwen we zelf voedsel in een moestuin.’

Kimberly, het is u gelukt om legaal werk met aanzien te doen.

Kimberly Ayala: ‘Dat klopt. Maar het was een pijnlijk proces. Je moet je voorstellen dat je als trans persoon constant hoort dat je gedrag niet normaal is en dat je moet veranderen. Als je deze transitie wilt doorstaan, moet je veel van jezelf houden. Want je hebt zowel je familie als je maatschappij tegen je. Maar als het je eenmaal is gelukt en je niet alleen fysiek een vrouw bent maar ook in de maatschappij zo wordt gezien – aangesproken wordt als een vrouw, kan werken als vrouw – dan voel je waar je het voor gedaan hebt.’

Mariana, wanneer voelde u voor het eerst dat u een meisje of vrouw was?

Mariana Sepúlveda: ‘Vanaf mijn 6e voelde ik me al meer vrouwelijk dan mannelijk. Na het douchen deed ik bijvoorbeeld handdoeken om mijn lichaam en haar, zoals vrouwen dat doen. Ook vond ik het leuk om met poppen te spelen. Ik had een Batman-pop. Van de hangmat knipte ik wat touwtjes, en plakte die op de Batman zodat-ie lang haar had. Toen werd het Batman-chica. Mijn oudere broer zei tegen mijn moeder: “Let op je zoon, want hij begint de weg kwijt te raken.” Mijn moeder reageerde met: “Hij is pas 6 jaar, laat hem lekker doen wat hij wil.” Maar het ging niet over. Toen ik 9 was begon ik vrouwelijker kleding te dragen, strakkere kleding, lagere broeken met een vrouwelijker snit.’

Hoe bent u begonnen met uw transitie?

Sepúlveda: ‘Toen ik 11 jaar was, begon ik hormonen te slikken. Een vriendin van mij deed dat al. Ik zag haar borsten groeien, zag dat er dingen aan haar lichaam veranderden. We vervalsten een recept dat ik van de dokter kreeg tegen parasieten. Ik liet mijn ouders een verklaring ondertekenen waarin stond dat ik de medicijnen altijd zelf mocht halen. Ze konden wel lezen, maar er stonden allerlei termen in die ze niet snapten.’

Hoe was het om dat zo zonder begeleiding te doen?

Sepúlveda: ‘Het was een heel eenzame weg. Dat ik het achter de rug van mijn ouders deed, maakte het nog eenzamer. Ik kreeg maar niet het lichaam dat ik zag bij mijn trans vriendinnen. Zij hadden grote borsten en toch zetten ze maar één injectie met oestrogeen per maand. Ik nam er daarentegen vier (wijst naar haar borsten en billen) omdat ik zo graag resultaat wilde. Toen mijn heupen en borsten eenmaal gingen groeien, deed mijn lichaam zoveel pijn dat ik niet meer goed kon lopen. Daar moest ik een smoes voor bedenken. Ik zei tegen mijn ouders dat ik was gevallen bij het spelen.’

Wat was er gebeurd als u had gezegd dat u zich een meisje voelde?

Sepúlveda: ‘We waren niet rijk. Ik voelde me schuldig dat er geld naar hormonen ging en niet naar eten. Maar misschien had mijn moeder daar wel achter gestaan. Zij was de eerste bij wie ik uit de kast ben gekomen met mijn identiteit. Achteraf gezien denk ik dat ik het haar toen al wel had kunnen vertellen. Ik voel me bevoorrecht, want ik ben niet buitengesloten uit mijn gezin. Wel ben ik, toen mijn broer in de cel was beland, uit huis gegaan. Want ik wilde niet dat mensen erachter zouden komen dat hij een trans broertje had. Maar ik zie het als voorrecht dat ik zelf die keuze kon maken.’

Kimberly Ayala blikt niet graag terug op haar transitie, vertelt ze: ‘Ik krijg die vraag bijna altijd, maar dit thema is erg taboe, persoonlijk en voor de meeste mensen erg pijnlijk.’

U heeft moeten vechten om beëdigd te worden als advocaat. Hoe ging dat precies?

Ayala: ‘Om je beëdiging aan te vragen, moet je een pasfoto overhandigen. Op die foto zag ik er zo uit als nu, met lang, los haar. Ik werd gebeld: “We zien een foto van een knappe vrouw, we snappen het niet.” Ik vertelde dat ik een trans vrouw ben. “Dat is prima”, reageerde de man aan de telefoon, “maar mijn leidinggevende moet dit goedkeuren en die gaat zo’n pasfoto niet accepteren.” Hij stelde voor dat ik een foto als man zou aanleveren. Maar dat was niet mijn oplossing, zei ik. Daarna vroegen ze of ik dan op zijn minst mannelijk bij de beëdiging wilde verschijnen: met mijn haar in een knotje, en in pak. Maar ook dat wilde ik niet.’

Pas vijf jaar later, nadat Ayala naar het Hooggerechtshof in de hoofdstad Asunción is gestapt en door de rechter in het gelijk gesteld wordt, krijgt ze toestemming om als advocaat beëdigd te worden. Op 10 november 2020 is het zover. Een jaar later plaatst ze op Facebook een filmpje met de titel ‘Ik ben echt, mijn naam moet legaal zijn’. Ze licht toe: ‘We zijn er nog lang niet. Onze namen mogen we officieel niet veranderen. Om daar aandacht voor te vragen, zijn Mariana en ik nu in Europa.’

Waarom is de mogelijkheid om je naam te veranderen zo belangrijk?

Sepúlveda: ‘Zodat je je genderidentiteit kunt legaliseren met een naam die daarbij past. Ons bestaan als trans personen wordt nu niet erkend. We kunnen bijvoorbeeld geen diploma krijgen met onze gekozen namen. Dat maakt het moeilijk om een baan te vinden. Bovendien kunnen trans actiegroepen zich niet officieel registreren, omdat de leden identiteitsbewijzen moeten laten zien die niet overeenkomen met hun ware genderidentiteit. Dat belemmert hun recht om te kunnen protesteren.’

Zetten jullie je vooral in voor die naamsverandering?

Sepúlveda: ‘De naamsverandering is een eerste stap. Met een nationale “ronde tafel”, met allerlei organisaties en deskundigen, zijn we nog in discussie over actievoeren voor een alomvattende wet die lhbti-mensen beschermt tegen geweld en tegen uitsluiting van onderwijs en gezondheidszorg.’

Waarom ontbreekt dit soort wetgeving in Paraguay?

Sepúlveda: ‘Het is een historisch probleem. Paraguay had de langste dictatuur van Zuid-Amerika, met een heel katholieke en conservatieve dictator. (Van 1954 tot 1989 was generaal Alfredo Stroessner aan de macht, red.) De kinderen van de toenmalige machthebbers zijn nu zelf aan de macht. Door die traditionele, conservatieve cultuur is het moeilijk om een revolutie teweeg te brengen.’

Hoe was deze reis in Europa voor jullie tot nu toe?

Ayala: ‘We voelen de internationale solidariteit. En leren hoe trans mensen elders door het transitieproces gaan.’

Sepúlveda: ‘We horen overal hoe belangrijk het is voor trans mensen dat ze hun naam kunnen wijzigen. Het is ons doel dat de staat de wet over naamswijzigingen ook in Paraguay verandert, zodat mijn sisters niet hoeven meemaken wat wij hebben meegemaakt. We doen dit niet alleen voor ons, maar vooral voor de mensen die na ons zullen komen. Voor hun vrijheid.’