Vrouwenrechten

Saudi-Arabië hanteert het systeem van een mannelijke voogd. Dit kan de vader, broer, echtgenoot of zoon zijn die voor tal van zaken toestemming moet geven. De afgelopen jaren zijn er diverse hervormingen doorgevoerd die vrouwen minder afhankelijk maakt van hun voogd.

In 2011 stond koning Abdullah vrouwen toe om te stemmen. De eerste keer dat dat gebeurde was tijdens lokale verkiezingen in 2015. Vanaf 2013 konden vrouwen zitting nemen in de Raadgevende Vergadering.

In 2017 beval kroonprins Mohammad bin Salman dat vrouwen zonder toestemming van een voogd toegang moeten krijgen tot overheidsdiensten zoals onderwijs en gezondheidszorg. Sinds 2018 mogen vrouwen in drie stadions een voetbalwedstrijd bijwonen en autorijden, en werd een wet aangenomen tegen seksuele intimidatie. Vrouwen mogen sinds 2019 ook zonder toestemming van hun mannelijke voogd een paspoort aanvragen en hun pasgeboren kinderen aangeven bij de burgerlijke stand. Ook is er betere bescherming tegen werk-gerelateerde discriminatie van vrouwen.

In januari 2019 vaardigde het Saudische hooggerechtshof een wet uit die vrouwen verplicht een sms van de rechtbank te ontvangen wanneer ze officieel gescheiden zijn. Door de voogdij- en echtscheidingswetten wisten veel vrouwen eerder niet wanneer hun man van hen scheidde. Bovendien kwamen er in 2019 nieuwe wetten die vrouwen het recht geven om een ​​echtscheiding of huwelijk te registreren en om officiële documenten aan te vragen zonder toestemming van hun voogd. De wetten geven de vrouwen ook het recht op de voogdij over minderjarige kinderen.

Nog steeds achtergesteld

Op 1 augustus 2019 stond Saudi-Arabië vrouwen toe om naar het buitenland te reizen zonder de toestemming van een mannelijke voogd. Datzelfde jaar verklaarde de Saudische regering dat vrouwen kunnen gaan werken voor hogere officiersrangen in het leger en kwam er een verbod op huwelijken voor mensen onder de 18 jaar voor beide geslachten. En in 2021 heeft de Saudische onderminister van Emancipatie van vrouwen verklaard dat vrouwen kunnen worden aangesteld als rechter. Bovendien mogen vrouwen zelfstandig wonen, zonder toestemming van hun vader of een andere mannelijke voogd.

Ondanks de hervormingen is de vraag hoe deze in de praktijk worden geïmplementeerd en gehandhaafd. Ook worden vrouwen en meisjes nog steeds achtergesteld in zowel de wet als in de praktijk met betrekking tot huwelijk, echtscheiding en erfenis, en worden ze onvoldoende beschermd tegen seksueel en andere vormen van geweld. Slachtoffers van huiselijk geweld hebben nog steeds de toestemming van een mannelijke voogd nodig om een opvanghuis te mogen verlaten.

Activisten voor vrouwenrechten

Dertien activisten die zich inzetten voor meer rechten voor vrouwen zijn vervolgd. Onder hen Nassima al-Sada, Samar Badawi, Nouf Abdulaziz, Mayaa al-Zahrani en Loujain al-Hathloul. Zij werden in 2018 gearresteerd voor hun inzet voor de mensenrechten.

Badawi verzette zich tegen het autorijverbod. Ook zette zij zich in voor de vrijlating van haar ex-man, de mensenrechtenadvocaat Waleed Abu al-Khair, en haar broer, de blogger Raif Badawi. Al-Sada voerde vele jaren actie voor burger- en politieke rechten, vrouwenrechten en de rechten van de sjiitische minderheid. Beiden kwamen in juni 2021 voorwaardelijk vrij nadat ze hun straf hadden uitgezeten. Ze hebben nog wel een reisverbod van 5 jaar.

Nouf Abdulaziz is een blogger en journalist die schreef over verschillende mensenrechtenonderwerpen voordat zij in juni 2018 werd gearresteerd. In december 2020 kwam zij voorwaardelijk vrij. Kort na haar arrestatie publiceerde haar mede-activist Mayaa al-Zahrani een blog waarin zij opriep tot haar vrijlating. Een paar dagen later werd ook Al-Zahrani gearresteerd. Al-Zahrani kwam ook voorwaardelijk vrij in december 2020.

Loujain al-Hathloul

Op 28 december 2020 werd Loujain al-Hathloul veroordeeld tot een gevangenisstraf van 5 jaar en 8 maanden. Omdat een deel van de straf voorwaardelijk is en Al-Hathloul al sinds mei 2018 gevangenzat, kwam ze op 10 februari 2021 vrij. Ze heeft nog wel een reisverbod van 5 jaar. De vrouwenrechtenactivist werd in 2013 wereldwijd beroemd door de video die zij op sociale media deelde waarin zij een auto bestuurde. Tot 2018 was autorijden door vrouwen nog verboden in Saudi-Arabië. Die rit kwam haar op een celstraf staan, maar dat wakkerde haar activisme juist aan: zij bleef zich inzetten voor de emancipatie van vrouwen in haar geboorteland en reisde de wereld over om hier aandacht voor te vragen. Vlak voordat het rijverbod voor vrouwen werd opgeheven, werd Al-Hathloul gevangengezet.

De zus van Loujain maakte eerder bekend dat zij is gemarteld en seksueel werd misbruikt. De Saudische autoriteiten hadden aangeboden Al-Hathloul vrij te laten als ze in een videoboodschap zou zeggen dat ze in gevangenschap niet is gemarteld. Loujain al-Hathloul weigerde. Ze zat vast op verdenking van samenzwering met ‘vijandige entiteiten’. Ze had onder andere contact met een Nederlandse diplomaat en een Amnesty-medewerker.

Recht om te mogen autorijden

Al sinds 1990 streden Saudische vrouwen voor opheffing van het autorijverbod voor vrouwen. Toen reed een groep van zo’n veertig vrouwen door de hoofdstraat van hoofdstad Riyad. In 2007 stuurden activisten een petitie naar de voormalige koning Abdullah, en het jaar erop filmde actievoerder Wajeha al-Huwaider zichzelf achter het stuur en plaatste de video op YouTube. Dit videokanaal werd vaker gebruikt voor acties tegen het rijverbod, zoals in 2011. Nadat activisten in 2013 een nieuwe campagne aankondigden, ontvingen sommigen bedreigingen van de autoriteiten. Een dag later werd hun campagnewebsite ‘women2drive’ gehackt.

Ondanks alle bedreigingen en intimidaties bleven vrouwen zich al rijdend filmen en plaatsen die filmpjes online. In 2017 kondigde kroonprins Mohammad bin Salman aan dat het rijverbod eind juni 2018 zou worden opgeheven. Direct daarna kregen de activisten telefoontjes waarin hen werd opgedragen geen commentaar op het besluit te leveren. Vlak voor het opheffen van het rijverbod nam de onderdrukking van mensenrechtenactivisten toe en werden zeker zeven activisten vastgezet.

Wet rond familierecht

In Saudi-Arabië geldt een nieuwe wet rond familierecht aan. Deze zou de positie van vrouwen verbeteren, maar in de praktijk houdt de wet discriminatie tegen vrouwen juist in stand. De wet beschermt vrouwen onvoldoende tegen huiselijk geweld. Ze lopen risico op uitbuiting en misbruik, waaronder verkrachting binnen het huwelijk, dat volgens de Saudische wet niet strafbaar is. Volgens de wet moeten vrouwen, in tegenstelling tot mannen, toestemming hebben van een mannelijke wettelijke voogd om te trouwen. De wet schrijft ook dat van vrouwen wordt verwacht dat zij hun man ‘gehoorzamen’. Hoewel de wet de huwelijksleeftijd op 18 jaar stelt, mogen de rechtbanken nog steeds in bepaalde gevallen huwelijken toestaan voor jongens en meisjes onder de 18 jaar. Volgens de wet hebben alleen mannen het onvoorwaardelijke recht om te scheiden. Bij een scheiding worden vrouwen economisch benadeeld. Ze worden geconfronteerd met juridische, financiële en praktische belemmeringen. Hoewel de moeder na scheiding automatisch het gezag krijgt over een kind, blijft de vader de wettelijke voogd. Ook maakt de wet het moeilijker voor moeders om met hun kinderen te reizen, naar het buitenland te verhuizen of te hertrouwen.