Saudi-Arabië en mensenrechten

Sinds Mohammad bin Salman tot kroonprins van Saudi-Arabië werd benoemd, werden er diverse wetswijzigingen doorgevoerd, waardoor vrouwen meer rechten kregen in het ultraconservatieve land. Maar verder blijft de mensenrechtensituatie er onverminderd slecht.

In juni 2017 benoemde koning Salman de nieuwe kroonprins en potentiële opvolger. Kroonprins Mohammad bin Salman presenteert zich graag als hervormer. En er verandert ook daadwerkelijk iets in het aartsconservatieve koninkrijk. Zo mogen vrouwen vanaf 24 juni 2018 autorijden en kondigde de autoriteiten in augustus 2019 aan dat het hervormingen gaat doorvoeren in de wettelijke positie van vrouwen. Vrouwen mogen voortaan een paspoort aanvragen, wat het mogelijk maakt om te reizen zonder mannelijke voogd. Ze krijgen onder meer ook het recht om aangifte te doen van geboortes en overlijden en huwelijke en scheidingen te registreren. Amnesty zei in een reactie dat de voorgenomen wetswijzigingen een belangrijke, zij het veel te late stap zijn.

Tegelijkertijd leggen de autoriteiten iedereen het zwijgen op die vraagtekens durft te zetten bij het beleid van de kroonprins. Zo werden in mei en augustus 2018 minstens tien mensenrechtenverdedigers vastgezet, onder wie de prominente activist Mohammed al-Bajadi en enkele vrouwenrechtenactivisten, onder wie Loujain al-Hathloul. Ze kwam op 10 februari 2021 vrij. De wrange ironie wil dat de laatsten onder meer betrokken waren bij de campagne voor het recht voor vrouwen om te mogen autorijden. Volgens de Saudische staatsmedia zouden ze de nationale stabiliteit willen ondermijnen. Een aantal vrouwen werd in november en december 2020 veroordeeld tot 5 jaar gevangenisstraf.

Vision 2030

Eind april 2016 maakte Bin Salman zijn toekomstplannen voor Saudi-Arabië bekend. Hij wil de economie hervormen, zodat het land minder afhankelijk is van de olie-inkomsten en aantrekkelijker wordt voor buitenlandse investeerders. Zijn Vision 2030 heeft ook een sociaal-culturele kant. De regering wil de kwaliteit van het leven en de kansen voor jonge mannen en vrouwen verhogen.

Mensenrechten ontbreken echter in Bin Salmans visie. Daarom publiceerde een groep Saudische activisten voorafgaand aan de G20-top, die in november 2020 in Saudi-Arabië plaatsvond, hun People’s Vision for Reform. Daarin noemen zij dertien mensenrechtenonderwerpen waarop de autoriteiten volgens hen actie moeten ondernemen. Een van de initiatiefnemers, Abdullah Alaoudh, noemt het document ‘het hoofdstuk dat volgens ons in Vision 2030 ontbreekt.’

De People’s Vision roept onder meer op tot het vrijlaten van alle gewetensgevangenen, het respecteren van de rechten van vrouwen en van migranten, afschaffing van de doodstraf en beëindiging van schendingen van het internationaal recht in Jemen.

PR-machine

De pr-machine draait op volle toeren om het slechte imago van Saudi-Arabië op mensenrechtengebied op te poetsen. Het land wil een beter imago te creëren om daarmee buitenlandse investeerders te trekken. De Saudische autoriteiten gebruiken grote sportevenementen graag om de aandacht af te leiden van mensenrechtenschendingen en de internationale reputatie te verbeteren. Dit noemen we sportswashing. Zo vindt in december 2021 de Formule-1 Grand Prix plaats in Saudi-Arabië en host het land sinds een aantal jaar de Dakar-rally. De aankoop van de Britse voetbalclub Newcastle United door een Saudisch investeringsfonds ging uiteindelijk niet door na kritiek van verschillende mensenrechtenorganisaties, waaronder Amnesty. Amnesty moedigt sporters die aan deze evenementen deelnemen aan om zich te laten informeren over de mensenrechtensituatie in het land en om bereid te zijn zich hierover uit te spreken.

Amnesty pleit onder meer voor de hervorming van diverse wetten, gelijke rechten voor vrouwen, vrijlating van mensenrechtenverdedigers en afschaffing van de doodstraf en lijfstraffen.

• Hervorming van wetgeving die de rechten op vrije meningsuiting, vereniging en vergadering beknotten en die vrouwen minder rechten geeft dan mannen.
• Vrijlating van mensenrechtenverdedigers en andere gewetensgevangenen, die alleen maar vastzitten omdat zij uitkwamen voor hun mening.
• Het instellen van een internationaal, onafhankelijk en onpartijdig onderzoek naar de moord op Jamal Khashoggi.
• Afschaffing van de doodstraf en lijfstraffen.
• Beëindiging van oorlogshandelingen die de mensenrechten schenden in Jemen en verantwoording afleggen voor schendingen van het internationaal recht.
• Stopzetting van wapenleveranties aan Saudi-Arabië.
• Nederland en de EU moeten publiekelijk schendingen van de mensenrechten in Saudi-Arabië veroordelen en aandringen op hervormingen.
• Nederland en de EU moeten meer steun bieden aan Saudische mensenrechtenverdedigers.
• Het instellen door de VN-Mensenrechtenraad van een mechanisme voor controle en toezicht op het gebied van de mensenrechten in Saudi-Arabië.

Actie richting Saudische autoriteiten

Amnesty vraagt de Saudische autoriteiten via brievenacties en petities om de vrijlating van mensenrechtenverdedigers. Ook demonstreren we soms bij de Saudische ambassade in Den Haag.

Mensenrechtenverdedigers ondersteunen

Amnesty heeft contact met Saudische mensenrechtenverdedigers in het buitenland, die daar hun werk willen voortzetten. We helpen hen met het versterken van hun netwerk. Ook bieden we trainingen over hoe ze in Europa voor de mensenrechten kunnen opkomen. En we faciliteren contact tussen Saudische mensenrechtenverdedigers en de EU en overheden van EU-lidstaten. In Saudi-Arabië zelf zorgden we voor meer publieke steun voor mensenrechtenverdedigers en hun boodschap. Met de productie van de podcastserie The Great Saudi Podcast, over onder meer de rechtsstaat, vrouwenrechten en de zaak-Khashoggi, bieden we tegenwicht aan smaadcampagnes in de staatsmedia en helpen we activisten hun boodschap over te brengen aan het Saudische publiek.

Onderzoek naar Nederlandse inzet

In 2013, 2014, 2015 en 2018 bracht Amnesty Nederland rapporten uit over de Nederlandse inzet voor Saudische mensenrechtenverdedigers. Die blijkt ernstig tekort te schieten. Nederland voert daarmee zijn eigen beleid niet uit. In 2020 publiceerde Amnesty International een briefing voor bedrijven over de risico’s bij het zakendoen in Saudi-Arabië.

Lobby bij Nederlandse en EU-autoriteiten

Hervormingen in Saudi-Arabië zullen niet tot stand komen zonder druk. Aangezien de interne druk in de kiem wordt gesmoord, is internationale druk hard nodig. Maar de handels- en veiligheidsbelangen zijn groot, en de wereld kijkt weg. Amnesty probeert Nederland en de Europese autoriteiten al jaren tot openlijke kritiek op Saudi-Arabië te bewegen, en tot betere ondersteuning van Saudische mensenrechtenverdedigers.