Lhbtiq+’ers zwaar onder druk

Hoewel homoseksualiteit volgens de Russische grondwet niet verboden is, staat de lhbtiq+-gemeenschap in Rusland onder grote druk. Sinds december 2023 heeft het Russische Hooggerechtshof de ‘internationale lhbt-beweging’ zelfs als ‘extremistisch’ bestempeld, waardoor elke publieke lhbtiq+-gerelateerde activiteit feitelijk wordt gecriminaliseerd.

Sinds de uitspraak kunnen organisatoren van lhbtiq+-activiteiten tot 10 jaar gevangenisstraf krijgen, en deelnemers 2 tot 6 jaar. Gebruik van regenbogen en andere lhbtiq+-symbolen is verboden. Word je verdacht van betrokkenheid bij ‘extremistische’ activiteiten, kun je je baan verliezen of de toegang tot je bankrekening.

Rusland is een conservatief land en de orthodoxe kerk heeft veel macht en politieke invloed. Hoewel homoseksualiteit op zichzelf in Rusland niet strafbaar is, zijn uitingen die als ‘homopropaganda’ kunnen worden gezien dat wel. Onder invloed van staatspropaganda die ‘traditionele gezinswaarden’ centraal stelt, wordt homoseksualiteit door veel Russen als ‘westerse verdorvenheid’ gezien. Iets waar in Rusland geen plaats voor moet zijn. Niet voor niets wordt Europa ook wel aangeduid met ‘Gayropa’.

Wet tegen ‘homopropaganda’

In 2013 ondertekende president Poetin al de wet tegen ‘homopropaganda’. In eerste instantie was de wet gericht tegen de verspreiding onder minderjarigen van informatie over ‘niet-traditionele relaties’. Sinds december 2022 is er echter een algeheel verbod.

Het gaat om uitingen van allerlei aard: boeken, advertenties, televisieprogramma’s en content op social media. Iemand die de nieuwe ‘propagandawet’ overtreedt, kan een boete krijgen van meer dan 6.000 euro. Organisaties worden beboet met bijna 75.000 euro. Buitenlanders kunnen tot 15 dagen lang worden vastgehouden en het land worden uitgezet. De nieuwe wet wordt gebruikt om maatschappelijke organisaties te sluiten, websites met een lhbtiq+-thema te blokkeren, pagina’s op sociale media te blokkeren en activisten te intimideren met buitensporige boetes.

Voor jonge Russen is het onder deze omstandigheden uitermate moeilijk om uit de kast te komen. Ouders, docenten of andere volwassenen die jongeren hierbij zouden kunnen begeleiden durven dit steeds minder uit vrees voor boetes of vervolging. Lhbti+-organisaties kunnen nauwelijks nog veilig opereren in Rusland zelf. Veel organisaties die hulp bieden doen dit inmiddels online vanuit het buitenland.

Extremisme en pornografie

De wet tegen ‘homopropaganda’ is niet de enige wet waar lhbti+-activisten last van hebben. Er zijn ook hele strenge wetten tegen extremisme en tegen de verspreiding van bijvoorbeeld pornografie, die ingezet worden tegen de lhbtiq+-gemeenschap. Een veroordeling kan leiden tot jaren in een strafkamp.

Zo heeft Amnesty International lang actie gevoerd voor de feministische en lhbt-activiste Julia Tsvetkova. De autoriteiten zagen haar tekeningen van het vrouwelijk lichaam als pornografisch materiaal. Er hing haar een gevangenisstraf van 6 jaar boven het hoofd. Ze werd vrijgesproken in 2022, waarna ze Rusland verliet. In maart 2023 echter verwierp het Hof van Cassatie de vrijlating en stuurde de zaak terug naar de rechtbank. Tsvetkova’s advocaat weet de verwerping van de vrijspraak aan het ‘geleidelijk afglijden naar sociaal conservatisme’ van Rusland.

Geen demonstratierecht voor lhbtiq+’ers

Opkomen voor eigen rechten is voor de lhbti+-gemeenschap vrijwel onmogelijk. Demonstreren is sowieso nauwelijks mogelijk en protesten worden bovendien gezien als ‘propaganda voor niet-traditionele relaties’. En dat is verboden.

Transgenders

Het Russische parlement nam in juli 2023 nieuwe wetgeving aan met een verschrikkelijke, negatieve impact op het leven van mensen die een geslachtsverandering willen of hebben ondergaan. Operaties zijn op basis van deze wet verboden, behalve als sprake is van aangeboren afwijkingen. Degenen die in het buitenland een operatie ondergaan mogen in documenten hun geslacht vervolgens niet wijzigen. Ook mogen ze geen kinderen adopteren. Huwelijken worden ontbonden als 1 van de partners een geslachtsverandering ondergaat. Amnesty sprak van ‘abominabele transfobische wetgeving’ met een ‘volslagen minachting voor de mensenrechten van transgenders in de Russische maatschappij’.

Geweld tegen lhbtiq+-gemeenschap

De wet tegen de ‘homopropaganda’, in combinatie met straffeloosheid, werkt in Rusland in de praktijk als aanmoediging om, veelal ongestraft, homo’s en lesbiennes aan te vallen. Onder veel conservatieve Russen leeft het idee dat homo’s ook pedofielen zijn. Er zijn knokploegen die homo’s aanvallen. Van opsporing en berechting van de daders van dergelijk homofoob geweld wordt doorgaans weinig serieus werk gemaakt. In de mainstream massamedia worden homoseksuele mannen ook als pedofielen neergezet.

In de Russische deelrepubliek Tsjetsjenië is de situatie voor lhbtiq+-mannen en -vrouwen nog ernstiger dan in de rest van Rusland. President Ramzan Kadyrov regeert er met harde hand en propageert strenge familiewaarden. In 2017 onthulde de onafhankelijke Russische krant Novaja Gazeta een heksenjacht op homoseksuele mannen. De mannen rond Kadyrov faciliteren groepen die mannen (vaak via sociale media) lokken en daarna gevangen houden, martelen en soms zelfs vermoorden. Voor de opgejaagde Tsjetsjeense lhbtiq+-gemeenschap is homofobie niet nieuw, maar deze systematische terreur tegen homo’s was dat wel. Er zijn ook gevallen bekend van gevluchte lesbische vrouwen die door familieleden met geweld uit het buitenland zijn teruggehaald.