Activiste Elżbieta Podleśna: ‘In Polen ruik je altijd de geur van angst’

Het is slecht gesteld met de mensenrechten in Polen. Repressieve wetten, hardhandig politieoptreden, intimidatie en kans op vervolging maken vreedzaam protesteren vrijwel onmogelijk. Activiste Elżbieta Podleśna (51) weet er alles van.   

Wat zijn de gevolgen van de huidige regering voor uw werk?

‘Toen de partij Recht en Rechtvaardigheid in 2005 voor het eerst aan de macht kwam, merkte ik de gevolgen voor mijn werk al. Ik ben psychotherapeute en werkte met slachtoffers van huiselijk geweld. Maar daar was ineens geen geld meer voor. Volgens de regering bestaat huiselijk geweld niet, dat is maar “een linkse gedachte”. Ongelooflijk. Toen PiS in 2015 opnieuw won, wist ik dat dat grote gevolgen zou hebben voor vrouwen, zwakkeren, minderheden.’ 

Is iedereen het met u eens?

‘Toen ik op Facebook over deze ontwikkelingen schreef, merkte ik tot mijn verbazing dat mijn vrienden het allemaal niet zo somber inzagen, ze vonden dat ik overdreef. Ik zie het als een ui, je kunt er telkens een laag afpellen en het blijft nog steeds een ui, maar als je doorgaat met afpellen is er op een gegeven moment niets meer over. Er zijn hier in Polen al veel lagen af! We moeten iets doen voor het te laat is.’ 

Bent u bang?

‘Er lopen vele aanklachten tegen me. Of ik veroordeeld en gestraft zal worden hangt ervan af of de aanklagers en rechters politiek benoemd zijn of niet. Dat is een eng idee. Ik ben niet constant bang maar er hangt altijd iets boven mijn hoofd. Er is een dreiging, het voelt alsof er een soort lijm over je wordt gegoten. Het doet geen pijn maar je zit wel vast en het leven wordt erg ongemakkelijk.’ 

Ik kan niet blind zijn voor wat er in Polen gebeurt, of mezelf wijsmaken dat het mij niet aangaat

Kunt u wat meer vertellen over de bedreigingen en intimidatie?

‘Ik werk in een centrum voor alcohol- en drugsverslaving. Ik praatte nooit over mijn activisme met mijn patiënten en kon mijn privéleven lange tijd gescheiden houden van mijn werk. Maar nadat ik een keer aandacht vroeg voor het feit dat de publieke omroep niet meer onafhankelijk is zijn ze me op alle mogelijke manieren gaan belagen. Er stonden auto’s van de omroep voor mijn kantoor, ze kwamen met draaiende camera’s de spreekkamers binnen. Dat was vreselijk voor mijn patiënten. Mijn baas is twee keer op het matje geroepen bij het ministerie van Volksgezondheid om te verantwoorden waarom ik daar werkte.’ 

 Steunden uw collega’s u?

‘Ik heb gelukkig altijd alle steun gekregen van mijn baas en mijn collega’s. Maar nadat de omroep mijn foto en het adres van mijn werk bekendmaakte op tv werd de situatie onhoudbaar. Ik kon mijn team niet meer voldoende steunen en begeleiden. Ik kreeg lichamelijke en geestelijke klachten door alle pesterijen. Ik besloot ontslag te nemen. Niet om politieke redenen, maar wel als gevolg van mijn politieke activiteiten. Ik probeer het te zien als mijn eigen beslissing en niet als een nederlaag, maar het is erg moeilijk.’ 

Hoe voelt u zich?

‘Ik ben soms erg eenzaam. Ik wil liever geen onderdeel zijn van een bepaalde organisatie. Als je je organiseert kan de regering je volgen en controleren. Maar het betekent wel dat ik er vaak alleen voor sta. Veel acties zijn geheim en ik kan er niet over praten met anderen. Soms slaat de twijfel toe. Waarom doe ik dit eigenlijk? Sommige vrienden zien mijn activisme als een soort hobby, ze denken dat ik gewoon kan stoppen. Alsof dat mogelijk is, zij zien de noodzaak niet. Mijn bezoek aan Nederland in april 2019 sterkte me. Ik weet weer dat ik niet gek ben, maar dat de situatie waarin ik leef gek is. Ik voel hier in Amsterdam dat ik vrijuit kan ademen. In Polen ruik je altijd de geur van angst.’ 

Wat betekent de steun van Amnesty voor u?

‘De steun die we krijgen van Amnesty is heel belangrijk. Ik denk niet dat de regering zich er veel van aantrekt, maar voor de actievoerders is het zo belangrijk om te voelen dat mensen met ons meeleven. Na een vreselijke rechtszaak zaten we eens bij elkaar, pessimistisch en somber. Toen bracht een medewerker van Amnesty Polen ons een stapel brieven. Dat moment vergeet ik nooit, de stemming veranderde, we voelden de steun.’ 

Hoe ziet uw toekomst eruit?

‘Ik weet het niet. Ik moet werken om geld te verdienen, misschien begin ik een privépraktijk, dan heb ik wat meer vrijheid. Ik kan niet stoppen met actievoeren. Ik kan niet blind zijn voor wat er gebeurt, of mezelf wijsmaken dat het mij niet aangaat. Hoe dan? Als je eenmaal gekozen hebt voor activisme kun je niet zomaar stoppen omdat je moe bent. Ja, ik ben moe, ik ben heel erg moe. En ik ben helemaal niet optimistisch over de toekomst. Maar stoppen is geen optie!’  

Tekst: Jeannette Bosman