Verstikking maatschappelijk middenveld

In november 2023 werd een wetsvoorstel ingediend ter bescherming van de soevereiniteit door de regerende Hongaarse Fidesz-partij. Dit wetsvoorstel is een poging van de Hongaarse regering om critici het zwijgen op te leggen en mensen en organisaties ervan te weerhouden op te komen voor de mensenrechten.

Het wetsvoorstel is breed en vaag geformuleerd en kan gebruikt worden tegen iedereen die de regering maar wenst. Net als andere wetten die gericht zijn tegen onafhankelijke ngo’s en mediakanalen, is deze voorgestelde wet in strijd met de binnenlandse en internationale verplichtingen van Hongarije.

Het wetsvoorstel beoogt onder meer de oprichting van een nieuwe autoriteit, het Bureau voor de Bescherming van de Soevereiniteit. Het Bureau is belast met het onderzoeken van organisaties en mensen die als een ‘bedreiging voor de nationale soevereiniteit’ worden beschouwd of die zich bezighouden met activiteiten die ‘de openbare besluitvorming beïnvloeden’ of die ‘de wil van de kiezers beïnvloeden’. Het vaag geformuleerde wetsvoorstel bevat geen enkele garantie dat deze onderzoeken niet gebruikt zullen worden om critici te stigmatiseren en te intimideren.

Het Bureau krijgt de bevoegdheid om documenten van ngo’s te onderzoeken en te kopiëren, personeel te ondervragen en de hoofden van organisaties te verplichten voor de Nationale Veiligheidscommissie van het parlement te verschijnen. Het Bureau zal ook rechtstreeks informatie ontvangen van de geheime diensten. Als de wet wordt aangenomen, betekent dit dat het Wetboek van strafrecht moet worden aangepast. Er wordt dan een gevangenisstraf van maximaal 3 jaar ingevoerd voor organisaties en mensen die buitenlandse financiering gebruiken voor hun politieke campagnes.

Stop Soros-pakket

In juni 2018 stemde het Hongaarse parlement in met een aantal wetsontwerpen die het werk van mensenrechtenverdedigers en non-gouvernementele organisaties nagenoeg onmogelijk maken en critici stigmatiseren.

In juni 2018 nam het Hongaarse parlement het zogenoemde Stop Soros-pakket aan. In totaal werden negen wetten aangepast. De wetten zouden bedoeld zijn om ‘illegale migratie’ tegen te gaan, ‘de grenzen te versterken’ en ‘de Hongaarse nationale veiligheid te beschermen’. De wetswijzigingen nemen vrijwel alle organisaties en individuen op de korrel die zich inzetten voor de rechten van vluchtelingen en asielzoekers. Of, zoals de Hongaarse autoriteiten dat consequent noemen: ‘massamigratie propageren’. In de praktijk blijken de aanpassingen vooral een verstikking van het maatschappelijk middenveld tot gevolg te hebben.

De aanpassingen zijn vaag geformuleerd, waardoor een breed scala aan activiteiten bestraft kan worden. Wie ‘regelmatig’ betrokken is bij het ‘faciliteren van illegale migratie’ kan 1 jaar gevangenisstraf krijgen. De legale hulp aan asielzoekers en migranten wordt gecriminaliseerd. Zelfs het geven van voedsel of geld aan migranten of het maken of uitdelen van folders die de vluchtelingeproblematiek belichten, is verboden.

Het Stop Soros-pakket is vernoemd naar de Hongaars-Amerikaanse filantroop George Soros, die bekendstaat om zijn steun aan ngo’s en die voorstander is van hulp aan migranten. Orbán ziet Soros als zijn aartsvijand.

Grondwet aangepast om vluchtelingen tegen te houden

In 2018 werd met een amendement op de grondwet ook vastgelegd dat Hongarije niet langer ‘vreemde volkeren’ hoeft op te nemen teneinde de ‘christelijke cultuur’ van Hongarije te beschermen. Dit betekent dat de Hongaarse autoriteiten zich aan de verplichting blijven onttrekken om vluchtelingen over te nemen van Griekenland.

Gebiedsverbod

Het is nu ook mogelijk dat Hongaarse burgers en buitenlanders die ‘een gevaar vormen voor de nationale veiligheid of openbare orde’ een verbod krijgen opgelegd om binnen een straal van 8 km van de Schengengrens te komen. Burgers die zo’n gevaar zouden vormen, hebben bijvoorbeeld ‘gedragingen gerelateerd aan de migratiesituatie, zoals het bijstaan van een buitenlander om Hongarije binnen te komen of er te blijven’. Vertaald naar de Nederlandse situatie zou een vrijwilliger van Amnesty International of VluchtelingenWerk dus een verbod opgelegd kunnen krijgen.

Door de wetswijzigingen moeten organisaties en individuen die zich inzetten voor de rechten van vluchtelingen en asielzoekers bevestigen dat ze ‘illegale’ activiteiten ondernemen en dit via bijvoorbeeld hun website bekendmaken.

Regels om ngo’s buitenspel te zetten

Al eerder spande de regering zich in om het werk van groepen uit het maatschappelijk middenveld te dwarsbomen. In juni 2017 werd een pakket regels aangenomen voor non-gouvernementele organisaties die financiële steun uit het buitenland ontvangen, met als argument dat ze mogelijk ‘buitenlandse belangen’ dienen. De nieuwe regels dwingen ngo’s om zich te registreren als ze per jaar meer dan 7,2 miljoen forint (24.000 euro) aan buitenlands geld ontvangen. Ook moeten ze hun donateurs openbaar maken en in al hun publicaties en op internetsites vermelden dat ze een ‘met buitenlands geld gefinancierde organisatie’ zijn. Dat lijkt onschuldig, maar is het niet.

De Hongaarse overheid stelt dat de wet bedoeld is om transparantie van financiering van organisaties te verbeteren. Zo kan volgens de autoriteiten politieke beïnvloeding via deze organisaties worden tegengegaan.

De suggestie dat er sprake is van buitenlandse inmenging ondermijnt de geloofwaardigheid van de organisaties, waardoor ze steun verliezen en nog moeilijker kunnen overleven – wat weer ten koste gaat van kwetsbare groepen en mensen. Hoewel verschillende ngo’s hebbend laten registreren dat ze met ‘buitenlands geld gefinancierd worden, zijn er nog geen juridische stappen gezet tegen organisaties. Maar de voortdurende dreiging ervan zet het maatschappelijk middenveld onder druk, met onder meer zelfcensuur en onderlinge verdeeldheid binnen maatschappelijke bewegingen tot gevolg. Amnesty publiceerde hierover het rapport Hungary: living under the sword of Damocles – The impact of the LEXNGO on civil society in Hungary.

In 2020 oordeelde het Europees Hof van Justitie dat die regels in strijd zijn met het Europees recht en dat de regering de wet moet intrekken of herzien.