Inperking vrije meningsuiting

In Hongarije wordt het recht op vrijheid van meningsuiting steeds meer ondermijnd. Er zijn nauwelijks nog onafhankelijke media, het demonstratierecht is ingeperkt, buitenlandse onderwijsinstellingen worden geweerd en de theaters zijn onder overheidscontrole gebracht.

Persvrijheid onder druk

In Hongarije staat de persvrijheid zwaar onder druk – er zijn nauwelijks nog onafhankelijke media. De media zijn steeds meer de spreekbuis van de regering geworden. Half februari 2021 werd door de mediaraad de kritische radiozender Klubrádió uit de lucht gehaald. De zender zou administratieve regels hebben overtreden. Volgens critici wilde de Hongaarse regering, die de mediaraad samenstelt, Klubrádió laten verdwijnen omdat het kritische en onafhankelijke informatie verspreidt.

Eind juli 2020 namen ruim zeventig journalisten ontslag bij Index.hu, de grootste onafhankelijke nieuwssite van Hongarije. Hun vertrek was een reactie op het ontslag van de hoofdredacteur door de eigenaar van de website. In maart kocht een aanhanger van premier Orbán aandelen van de site en werd een reorganisatie aangekondigd. Er werd toen al gevreesd voor de onafhankelijkheid van de site. De redactie zette daarom zijn eigen ‘onafhankelijkheidsmeter’ op ‘in gevaar’. De hoofdredacteur zegt dat hij vanwege die stap werd ontslagen.

Een concurrent van de nieuwssite, Origo.hu, overkwam hetzelfde. Ook die site werd gekocht door een aanhanger van de premier en werd vervolgens omgevormd tot een pro-regeringskanaal. Nog veel meer media verloren in Hongarije hun onafhankelijkheid nadat ze in handen kwamen van Fidesz-aanhangers. De persvrijheid staat hierdoor enorm onder druk.

In april 2018 verscheen oppositiekrant Maygar Nemzet voor het laatst. Eigenaar Lajos Simicska was een oude schoolvriend van Orbán, maar sinds 2015 leven ze in onmin. Adverteerders, zowel staatsbedrijven als bedrijven van regeringsgezinde oligarchen, trokken zich na de ruzie geleidelijk terug uit Simicka’s media.

Begin augustus 2018 kwam de goed bekeken televisiezender HírTv in handen van een oligarch uit de kring van premier Orbán. De tv-zender was net als de oppositiekrant daarvoor in bezit van Simicska. Onmiddellijk veranderde de kritische televisiezender in een spreekbuis van de regering. Tientallen journalisten en presentatoren werden ontslagen. Anderen kregen de keuze de nieuwe koers te accepteren of op te stappen. Twee bekende talkshows werden direct van de zender gehaald en in de plaats daarvan werd een oude speech van Orbán uitgezonden. Diezelfde avond was er een nieuw avondprogramma met een andere presentator.

De coronawet die maart 2020 van kracht werd creëerde twee nieuwe misdrijven die niet in overeenstemming zijn met de internationale mensenrechtenwetgeving. Iedereen die valse of verdraaide feiten publiceert die de ‘succesvolle bescherming’ van het publiek tegen het coronavirus verstoren of die het publiek ‘alarmeren of opruien’, kan worden gestraft met maximaal 5 jaar gevangenisstraf. Iedereen die zich niet houdt aan een quarantaine- of isolatiebevel, kan ook een gevangenisstraf van maximaal 5 jaar krijgen. Die straf kan tot 8 jaar oplopen als iemand daardoor sterft.

Op de index van Reporters without Borders staat Hongarije op plaats 89.

Spionagesoftware

Het Hongaarse journalistieke onderzoeksplatform Direkt36 publiceerde in juli 2021 een grootschalig onderzoek naar het gebruik van de beruchte Pegasus-spyware van de NSO Group in Hongarije. Daaruit bleek dat de telefoons van meer dan 300 Hongaarse burgers werden geïdentificeerd als mogelijke doelwitten voor infectie, ook van journalisten. Experts van Amnesty International konden verschillende gevallen bevestigen waarin de spyware met succes was geïnstalleerd.

De Hongaarse onderzoeksjournalist Szabolcs Panyi werkt voor Direkt36. Ook op zijn telefoon werd spionagesoftware geïnstalleerd.

Mediawaakhond

De Hongaarse mediawaakhond wordt bestuurd door partijgenoten van premier Orbán en legt hoge boetes op als de media niet ‘objectief’ of ‘moreel’ berichten. Nieuwsprogramma’s mogen hooguit 20 procent van hun tijd besteden aan criminaliteit, anders zouden kijkers ongerust worden. Ook buitenlandse journalisten kunnen worden vervolgd.

Demonstratierecht ingeperkt

Ook zijn de mogelijkheden voor vreedzaam protest ingeperkt. In de grondwet is vastgelegd dat het ‘uitoefenen van het recht op vrijheid van meningsuiting en het recht op vergadering (demonstratierecht) niet iemands privé- en gezinsleven mag schaden’. Dat kan betekenen dat demonstraties tegen het beleid van premier Orbán zijn verboden.

Onderwijswet

Op basis van de onderwijswet die op 4 april 2017 werd goedgekeurd, kunnen buitenlandse onderwijsinstellingen hun licentie verliezen als ze geen campus hebben in hun thuisland. In werkelijkheid was de wet bedoeld om de Central European University (CEU) te dwingen haar deuren te sluiten. De CEU is een van de meest vooraanstaande universiteiten in Midden- en Oost-Europa. De universiteit werd in 1991 opgericht door de Hongaarse-Amerikaanse filantroop George Soros om steun te kunnen bieden bij de overgang van het communisme naar een democratie. Soros heeft herhaaldelijk kritiek geleverd op Orbán, waarna de premier hem tot aartsvijand van Hongarije bestempelde en hem het werk onmogelijk maakt. De wet verplicht onder meer alle internationale universiteiten die diploma’s uitreiken in Hongarije om ook een vestiging in hun thuisland te hebben. De CEU reikt zowel Hongaarse als Amerikaanse diploma’s uit, maar heeft alleen een vestiging in de Hongaarse hoofdstad Budapest. In 2019 vertrok de CEU naar de Oostenrijkse hoofdstad Wenen.

Toen de wet werd aangenomen, begon de Europese Commissie een inbreukprocedure tegen Hongarije. In 2020 oordeelde het Hof van Justitie van de Europese Unie dat de wet in strijd is met Europese wetgeving, zoals de vrijheid van onderwijs en vestiging.

In 2014 leidde een wetsontwerp met als doel belasting te heffen op internetverkeer tot hevige protesten en demonstraties, waarna de regering het wetsvoorstel introk. Desondanks heeft de regering aangegeven een maatschappelijke discussie op gang te willen brengen over de vraag of internet belast moet kunnen worden.

Onafhankelijkheid theaters ingeperkt

In december 2019 werd een wet aangenomen waarmee de regering theaters onder overheidscontrole bracht. Een Nationale Cultuurraad zorgt voor een ‘gecentraliseerde strategische sturing van culturele sectoren’. Ook heeft de regering een grotere rol in het beheer van stadstheaters en hun financiering.