Gedwongen terugkeer

Vreemdelingen die geen rechtmatig verblijf (meer) hebben, zijn verplicht Nederland te verlaten. Als ze dat niet zelfstandig doen, volgt een gedwongen traject. Gedwongen terugkeer naar het land van herkomst (na een terugkeerbesluit of na weigering aan de grens) of uitzetting naar een derde land is een complex beleidsterrein en brengt risico’s met zich mee in het kader van mensenrechten.

Het probleem

De politieke druk om een streng uitzetbeleid te voeren is de afgelopen jaren toegenomen. Mede in reactie op die druk heeft zowel Nederland als de Europese Unie vele terug- en overname-overeenkomsten gesloten met herkomstlanden en doorreislanden. Lang niet altijd zijn bij deze afspraken de mensenrechten goed geborgd. Uitzettingen worden vaak besproken in termen van aantallen en efficiëntie. Onafhankelijk toezicht is nodig om te controleren of de overheid de mensenrechten in de praktijk respecteert. Nadat een vreemdeling is uitgezet stopt het toezicht; daarna weet de Nederlandse overheid niet meer wat er gebeurt.

In ons rapport ‘Uitgezet‘ worden de problemen die zich kunnen voordoen verder uiteengezet. Zo kan een vreemdeling die bij terugkeer niet voor vervolging te vrezen heeft ook problemen ervaren. Die problemen kunnen variëren van het verlies of de inbeslagneming van eigendommen, het moeten betalen van smeergeld en het ontbreken van opvang of (medische) zorg tot en met statenloosheid en langdurige verhoren en opsluiting in kale cellen zonder bed of sanitair.

Gedwongen terugkeer naar onveilige landen

In de afgelopen jaren hebben wij verschillende zaken gedocumenteerd waarin gedwongen terugkeer heeft plaatsgevonden. Zo ook de zaak van Ali Mohammed al-Showaikh (zie foto bovenaan de pagina), een vluchteling uit Bahrein, die direct nadat hij vorig jaar door Nederland was uitgezet naar Bahrein werd gearresteerd en gedetineerd. Uit een inspectierapport van de Minister van Justitie & Veiligheid bleek dat de IND steken had laten vallen in het onderzoeken van zijn asielrelaas. Zo heeft de IND geen nader onderzoek gedaan naar cruciale informatie die Ali aangeleverd had.

Naar Sudan wordt, ondanks de risico’s, nog steeds uitgezet. Uitgezette Sudanese burgers die beschuldigd of verdacht worden van ‘activiteiten voor de oppositie’ lopen bij gedwongen terugkeer naar Sudan het risico slachtoffer te worden van ernstige mensenrechtenschendingen, inclusief willekeurige detentie, martelingen en andere vormen van mishandeling. Ook Sudanese burgers die geen activiteiten voor de oppositie hebben ondernomen, maar aan wie dit soort activiteiten wordt toegedicht, lopen een verhoogd risico.

Gedwongen terugkeer naar Afghanistan staat eveneens al jaren op de agenda, ook al hebben Amnesty en andere collega’s meermaals opgeroepen om hiermee te stoppen.

Wat wil Amnesty?

• Gedwongen vertrek van afgewezen asielzoekers en migranten mag alleen een uiterst middel zijn en alleen plaatsvinden als mensenrechten daardoor niet in het geding komen.
• Onafhankelijk toezicht op de uitzetting moet gepaard gaan met aandacht voor mensenrechten. Dit moet niet alleen gebeuren tijdens de uitzetting, maar ook na aankomst in het land waarnaar uitgezet is.
• Draag er zorg voor dat alle asielverzoeken volledig worden getoetst op de mogelijke risico’s bij terugkeer in de zin van het Vluchtelingenverdrag en artikel 3 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Dit artikel verbiedt foltering, onmenselijke of vernederende behandeling en onmenselijke of vernederende bestraffing. Daarbij dienen alle aspecten in samenhang te worden gewogen, ook als de nationaliteit en identiteit niet kunnen worden vastgesteld.
• Politieke druk op terugkeer mag nooit leiden tot inperking van rechten. Mensenrechten moeten centraal staan bij afspraken met landen waar mensen naar terugkeren.
• De rechten van vluchtelingen en migranten die in Nederland verblijven worden zowel in de wet als in de praktijk volledig beschermd.

Hoe probeert Amnesty dit te bereiken?

• Onderzoek en beleidsbeïnvloeding
  Amnesty doet onderzoek naar het beleid met betrekking tot gedwongen terugkeer in Nederland en onderzoekt ook individuele zaken waarbij gedwongen terugkeer plaatsvindt; zie hiervoor onder andere de rapporten die eerder vermeld zijn. Daarnaast blijft Amnesty zich uitspreken over de risico’s van uitzetting naar onveilige landen en roept landen op hiermee te stoppen.
• Petities
  Amnesty probeert door middel van petities gedwongen uitkeer naar onveilige landen te stoppen.