Xinjiang en de Oeigoeren

Misschien heb je het al gehoord: in China worden Oeigoeren op systematische manier willekeurig opgesloten in ‘heropvoedingskampen’ en gevangenissen in de regio Xinjiang. De Chinese overheid begaat er misdrijven tegen de menselijkheid. Zelf zeggen de Chinese autoriteiten dat ze zo terrorisme, extremisme en separatisme willen bestrijden. Hoe heeft het zo ver kunnen komen? Wij hebben de feiten voor je op een rijtje gezet.

Achtergrond

Xinjiang – letterlijk “nieuw grensgebied” – ligt in het noordwesten van China en is historisch gezien altijd betwist gebied geweest. In de 18e eeuw kwam het onder de invloed van de Chinese Qing-dynastie. In 1955 kreeg het gebied de status van “autonome regio”. Het is de voornaamste woonplaats van de Oeigoeren één van de 55 etnische minderheidsgroepen die officieel erkend worden in China. Zij spreken een aan Turks verwante taal en zijn overwegend moslim. Andere etnische minderheidsgroepen in de regio zijn onder andere de Kazakken en de Kirgiezen. Ook is er een sterke en groeiende aanwezigheid van de etnische meerderheidsgroep in China, de Han-Chinezen.

Na 11 september 2001 werd de controle over de politieke, sociale en religieuze activiteiten van de etnische minderheidsgroepen in Xinjiang versterkt onder het mom van “bestrijding van terrorisme”. De controle werd nog strenger na confrontaties in 2009 tussen Oeigoeren en Han-Chinezen in de regionale hoofdstad Urumqi. Door de repressie radicaliseerde een marginale minderheid van de Oeigoeren, wat door de Chinese autoriteiten werd aangegrepen om hun greep op de bevolking te versterken. Van 2016 tot 2021 stond de regio onder leiding van Partijsecretaris Chen Quanguo, eerder bekend om zijn autoritair bestuur in Tibet.

Surveillance en repressie

In Xinjiang hebben de autoriteiten met behulp van nieuwe technologie een veelomvattend systeem van bewaking ingevoerd, inclusief een wijd vertakt netwerk van camera’s die gezichtsherkenning mogelijk maken, bewaking van de openbare ruimte door talloze checkpoints en “wijkbureaus” van de politie, het aftappen van internet en telefoon, en huisbezoeken. Er kwam ook een databank met DNA-gegevens van Oeigoerse bewoners ten behoeve van het “opsporen van criminelen”. Via een programma van “thuisverblijven” werden vele Oeigoerse families verplicht om (Han-Chinese) partijleden op te nemen in hun huis, waar ze geregeld in één bed slapen met leden van de families. Klik hier voor meer informatie over surveillance in China.

Xinjiangs heropvoedingskampen

Omstreeks 2017 werd met de massale inrichting van zogenaamde heropvoedingskampen een nieuw beleid ingezet. Sinds 2017 zijn er naar schatting een miljoen Oeigoeren en leden van andere etnische groepen opgesloten zonder enige vorm van proces. In augustus 2018 bevestigden de Verenigde Naties dat er overtuigend bewijsmateriaal is voor het bestaan van deze kampen. De VN riepen de Chinese regering op zich daarvoor te verantwoorden. China heeft het bestaan van de kampen lang ontkend, ook tegenover instellingen van de VN. Inmiddels zeggen de Chinese autoriteiten aan de buitenwereld dat het gaat over vrijwillige “educatie- en vormingskampen” voor “personen beïnvloed door extremisme”. In werkelijkheid gaat het over een vorm van administratieve detentie. Gelekte Chinese overheids- en partijdocumenten – zoals de Xinjiang Papers (11/2019); de China Cables (11/2019); en de Karakax List (02/2020) – tonen onomstotelijk aan hoe de Chinese autoriteiten de massale detentie van etnische minderheden minutieus organise(e)r(d)en. Buitenlandse delegaties krijgen slechts beperkt toegang tot de regio en mogen niet op eigen gelegenheid de situatie onderzoeken.

Het kampleven bestaat voor een groot deel uit “heropvoeding” door gedwongen lessen doorspekt met Chinees nationalisme. Ook moet iedereen verplicht Mandarijn-Chinees leren en spreken. Gedetineerden die weerstand bieden of te weinig “vooruitgang” boeken worden gestraft, onder andere door het onthouden van voedsel, eenzame opsluiting of een pak slaag. Er zijn berichten van doden in de kampen, onder meer door zelfmoord, omdat gevangenen de wrede behandeling niet aankonden. Verder hebben verschillende vrouwen getuigd over seksueel misbruik in de kampen, verplichte abortus en gedwongen sterilisatie. Volgens onderzoek van de Xinjiang expert Adrian Zenz is er sprake van een systematische Chinese overheidscampagne om het geboortepeil onder Oeigoeren en andere etnische minderheden drastisch te verlagen.

De Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN, Michelle Bachelet, heeft in September 2018 toegang gevraagd tot deze regio. Na lang onderhandelen met de Chinese autoriteiten, bracht ze uiteindelijk in mei 2022 een bezoek aan China en Xinjiang. Het bezoek van de Hoge Commissaris werd vooral gekenmerkt door fotomomenten met hoge regeringsfunctionarissen en manipulatie van verklaringen die zij deed door Chinese staatsmedia. Daardoor ontstond de indruk dat Bachelet in een zeer voorspelbare propaganda-val van de Chinese regering was getrapt. Het bezoek werd dan ook door vele mensenrechtenorganisaties ervaren als een gemiste kans om de aanhoudende grove mensenrechtenschendingen in Xinjiang duidelijk te veroordelen.

Op 31 augustus 2022, een paar minuten voordat het ambt van Michelle Bachelet als Hoge Commissaris voor de Mensenrechten ten einde kwam, heeft haar Bureau het langverwachte rapport over de situatie in Xinjiang gepubliceerd. Het rapport weerspiegelt de bevindingen van Amnesty International en andere toonaangevende organisaties. Belangrijk is dat het rapport aangeeft dat de omvang van willekeurige detentie van Oeigoeren en andere overwegend islamitische minderheden in Xinjiang mogelijk misdrijven tegen de menselijkheid uitmaakt. Het volledige rapport: Het volledige rapport: Het volledige rapport: OHCHR Assessment of human rights concerns in the Xinjiang Uyghur Autonomous Region, People’s Republic of China.

Onderzoek en ooggetuigen

Verschillende rapporten van organisaties zoals Amnesty International en Human Rights Watch berichten over de uiteenlopende redenen waarom mensen in kampen verdwijnen. Deze zijn onder andere:

• Een verblijf in of contact met het buitenland;
• Zichtbaar je geloof beoefenen;
• WhatsApp (of een geblokkeerde app) op je telefoon hebben (klik hier voor meer informatie over het gebruik van media, internet, persvrijheid en censuur in China);
• Twijfel uitdrukken over het beleid van de Communistische Partij.

Volgens een groot aantal getuigenverklaringen wordt in de kampen stelselmatig lichamelijk en geestelijk geweld gebruikt tegen de gedetineerden. In het rapport ‘Alsof we vijanden in een oorlog waren: China’s massadetentie, marteling en vervolging van moslims in Xinjiang’ tekende Amnesty International getuigenissen op van 55 mensen die sinds 2017 in de kampen gevangen hebben gezeten. Elke voormalige gevangene vertelde dat zij te maken hebben gehad met marteling en andere vormen van mishandeling.

Dwangarbeid

In het rapport Uyghurs For Sale stelt ASPI (het Australian Strategic Policy Institute) dat Oeigoeren uit Xinjiang op grote schaal naar fabrieken door heel China gestuurd worden om daar te werken onder omstandigheden die sterk aan dwangarbeid doen denken. Ook grote Chinese en multinationale bedrijven zoals Apple, BMW, Huawei, Nike, Samsung, Sony en Volkswagen – in totaal zijn er 83 bedrijven geïdentificeerd – werken samen met fabrieken in China die in verband gebracht zijn met dwangarbeid door Oeigoeren. Verder zijn er ook rapporten naar buiten gekomen over Oeigoers dwangarbeid in de katoen- en andere industrieën, zoals de productie van zonnepanelen.

Intimidatie en bedreiging

Ook buiten China zijn Oeigoeren blootgesteld aan druk en bedreigingen van de Chinese autoriteiten. Die vragen hun om persoonlijke informatie door te geven, dragen hen op onmiddellijk naar Xinjiang terug te keren, en dwingen hun samenwerking af door te dreigen met opsluiting van hun familie in Xinjiang. Oeigoeren zien zich vaak gedwongen alle communicatie met hun familie te verbreken en hebben dikwijls al jaren geen contact meer. In het Amnesty rapport Nowhere Feels Safe kun je lezen over China’s intimidate en bespionering van Oeigoeren in Nederland en ook in andere landen.

Voor het Amnesty rapport Hearts and Lives Broken interviewden Amnesty-onderzoekers Oeigoerse ouders die nu buiten China wonen, en wiens kinderen zich nog in China bevinden. De ouders verlieten China vóór 2017, toen de Chinese autoriteiten hun onderdrukking van de Oeigoeren en andere moslims intensiveerden. Ze hadden nooit gedacht dat hun kinderen zich niet meer bij hen zouden mogen voegen. Ze hebben vaak helemaal geen contact meer met hun soms zeer jonge kinderen. Zij kunnen niet terugkeren naar China vanwege de dreiging naar een ‘heropvoedingskamp’ te worden gestuurd.

Internationale reacties

Verschillende landen en statenverbanden, waaronder de EU, spraken zich uit over de mensenrechtenschendingen die China begaat tegenover de Oeigoeren en andere etnische groepen. In juni 2020 tekende Amerikaanse president Trump de Uyghur Human Rights Policy Act of 2020. In dit beleidsstuk veroordeelt de Amerikaanse overheid de situatie in Xinjiang en stelt het sancties in tegen organisaties en individuen die medeplichtig zijn aan de mensenrechtenschendingen daar. In december 2021 tekende Amerikaanse president Biden de Uyghur Forced Labor Prevention Act. Deze wet veronderstelt dat alle goederen die (gedeeltelijk) gewonnen, geproduceerd of vervaardigd zijn in Xinjiang, het product zijn van dwangarbeid. De invoer van deze producten in de Verenigde Staten wordt verboden, tenzij de importeur “duidelijk en overtuigend bewijs” kan leveren dat er van dwangarbeid geen sprake is. De EU heeft in 2021 sancties sancties opgelegd aan Chinese functionarissen en organisaties omwille van hun betrokkenheid bij de mensenrechtenschendingen in Xinjiang. Hun Europese tegoeden zijn bevroren, zij mogen niet naar de EU te reizen en zij mogen geen financiële steun meer ontvangen uit de EU. China heeft als reactie hierop meteen tegensancties opgelegd aan tien EU-burgers en vier Europese entiteiten, waaronder de Nederlandse politicus Sjoerd Sjoerdsma, vanwege het “beschadigen van China’s soevereiniteit en belangen en de kwaadaardige verspreiding van leugens en desinformatie”. 

China ontkent nog steeds in alle toonaarden dat er mensenrechtenschendingen plaatsvinden in Xinjiang. Nog steeds krijgt niemand toegang tot de regio voor het uitvoeren van onafhankelijk onderzoek naar de schendingen.

Genocide

Op 25 februari 2021 sprak een meerderheid in de Nederlandse Tweede Kamer uit dat in China genocide plaatsvindt op de Oeigoeren. Ook anderen, zoals het Canadese Lagerhuis en de Amerikaanse regering hebben de behandeling van de Oeigoeren door China bestempeld als genocide.

Er is voldoende bewijs dat de Chinese autoriteiten in Xinjiang ernstige mensenrechtenschendingen begaan, waaronder misdrijven onder internationaal recht zoals marteling en gedwongen verdwijningen. In haar rapport van juni 2021, bevestigt Amnesty International dat het minstens gaat om de misdrijven tegen de menselijkheid van gevangenneming, marteling en vervolging, alsook om andere ernstige mensenrechtenschendingen. Deze moeten dringend worden aangepakt en beëindigd en de daders moeten ter verantwoording worden geroepen, ongeacht de precieze juridische benaming van de schendingen. Wat betreft de vraag of dergelijke schendingen neerkomen op genocide, moet worden gekeken naar het verdrag inzake de voorkoming en bestraffing van genocide uit 1948. Dit verdrag vormt de basis voor het definiëren van genocide als een misdrijf volgens het internationaal recht. Het definieert genocide in termen van bepaalde handelingen ‘gepleegd met de bedoeling om een nationale, etnische, godsdienstige groep, dan wel een groep behorende tot een bepaald ras, geheel of gedeeltelijk als zodanig te vernietigen’.

De drempel om genocide te bewijzen is erg hoog. Het moet gaan om handelingen die gericht zijn op fysieke of biologische vernietiging van een beschermde groep als zodanig. Amnesty International heeft op dit moment niet voldoende bewijsmateriaal uit Xinjiang verzameld dat het besluit kan rechtvaardigen dat de misdrijven en andere ernstige schendingen van de mensenrechten zijn begaan met ‘de bedoeling om een nationale, etnische, godsdienstige groep, dan wel een groep behorende tot een bepaald ras, geheel of gedeeltelijk als zodanig te vernietigen’.

Om te bepalen of er genocide is gepleegd, moet Amnesty International in staat zijn om alle relevante elementen van het misdrijf objectief en onweerlegbaar aan te tonen, op basis van betrouwbaar bewijs uit verschillende bronnen, zodat het bestand is tegen controle door staten, intergouvernementele organisaties, academici en andere niet-gouvernementele organisaties in overeenstemming met de ernst van de beschuldigingen. Een aspect van deze vaststelling is of door de VN ingestelde mechanismen genocide of andere misdrijven onder internationaal recht hebben gedocumenteerd, of dat dergelijke mechanismen door de VN zijn ingesteld.

We herhalen daarom onze oproep aan de VN om een internationaal onderzoeksmechanisme voor Xinjiang op te richten en aan China om internationale waarnemers onmiddellijke en onbelemmerde toegang tot de regio te verlenen, en voor een speciale zitting van de Mensenrechtenraad om de verschillende mensenrechtenschendingen door de Chinese autoriteiten te beoordelen.

FAQ over Xinjiang en de Oeigoeren

1) Wie zijn de Oeigoeren eigenlijk?

De Oeigoeren zijn een Turkssprekende moslimminderheid in de regio Xinjiang, in het noordwesten van China. Ze worden onderdrukt en gediscrimineerd door de Chinese regering – die ziet de Oeigoeren als afvallig. Sinds 2017 zijn er naar schatting een miljoen Oeigoeren en andere islamitische minderheden door de Chinese autoriteiten willekeurig opgesloten in ‘heropvoedingskampen’ en gevangenissen in Xinjiang.

2) Waarom doet China dit?

China zegt dat het terrorisme, extremisme en separatisme wil bestrijden. Wanneer je bijvoorbeeld een hoofddoek draagt, een opvallende baard hebt of de Koran leest, dan wordt dat als extremistisch beschouwd. Islamitische uitingen zijn verboden. Chinese woordvoerders zeggen dat de overheid hard moet optreden in de regio omdat de openbare veiligheid anders in het geding komt.

3) Hoe doet China dit?

De Oeigoeren worden niet alleen opgesloten, maar ook afgeluisterd en gevolgd. China wil hen heropvoeden om ze trouw te laten zijn aan de Communistische Partij en probeert de Oeigoerse cultuur uit te roeien. Niet alleen de mensen in de kampen, ook de lokale bevolking in Xinjiang wordt continu op allerlei manieren in de gaten gehouden. Overal hangen camera’s met gezichtsherkenning en mobiele telefoons worden onderzocht.

4) Is het nou echt zo erg in die kampen?

Ja. De Oeigoeren worden er gehersenspoeld en zelfs gemarteld. Ze krijgen soms geen eten, worden geslagen met ijzeren stokken en aan hun handen opgehangen. Ouders en kinderen worden van elkaar gescheiden. Mensen die vastzitten in de kampen krijgen geen rechtszaak en hebben geen toegang tot een advocaat. Soms zitten ze maanden vast, terwijl hun familieleden niet weten waar ze zijn. Familieleden zijn doodsbang om zich hierover uit te spreken.

5) Gelukkig zijn de Oeigoeren die naar Nederland zijn gevlucht wel veilig, toch?

Zelfs hier worden ze nog onderdrukt door China. De ongeveer 2.000 Oeigoeren die in Nederland wonen, worden vaak nauwlettend in de gaten gehouden. Ook worden ze vaak lastiggevallen en geïntimideerd, onder meer via dreigtelefoontjes. Als ze kritiek uiten op China, bijvoorbeeld via sociale media, wordt er vaak gedreigd met straffen voor hun familieleden in Xinjiang.

6) Waarom laat de wereld dit toe?

Amnesty en andere mensenrechtenorganisaties maken zich al langere tijd grote zorgen over de situatie van de Oeigoeren. Samen met onder meer Human Rights Watch, drong Amnesty in februari 2019 en op andere momenten bij de Verenigde Naties aan op een onderzoek naar de omstandigheden in de heropvoedingskampen.

Journalisten en diplomaten mogen soms een strak geregisseerd kijkje nemen in de ‘heropvoedingskampen’. De Chinese regering controleert nauwgezet wat ze te zien krijgen, en gevangenen wordt minutieus ingeprent wat ze moeten antwoorden op eventuele vragen. Na afloop melden Chinese staatsmedia dan vaak dat de bezoekers de omstandigheden in de kampen ‘indrukwekkend’ vonden en dat de gevangenen ‘het er naar hun zin hadden’.

7) Kan ik iets doen?

Absoluut! Door je stem te laten horen, bijvoorbeeld met het delen van onze sociale media berichten. Deze situatie moet meer aandacht krijgen. Hoewel de bekendheid van dit onderwerp groeit, moet er veel meer bewustzijn komen over de ernst van de situatie. Samen voeren we de druk op om China de kampen te laten sluiten.