Transnationale repressie door de Chinese autoriteiten

Chinese burgers in het buitenland worden door de Chinese autoriteiten lastiggevallen en in de gaten gehouden. Deze praktijk wordt ook wel transnationale repressie genoemd. Amnesty International verstaat onder transnationale repressie de acties van een overheid om in het buitenland wonende mensenrechtenverdedigers, journalisten, academici, activisten van de oppositie en anderen, die een afwijkende mening en/of kritiek hebben op het land van de acterende overheid, het zwijgen op te leggen, te controleren of af te schrikken, wat in strijd is met hun mensenrechten. Hiermee proberen de autoriteiten te voorkomen dat zij zich bezighouden met ‘gevoelige’ of politieke onderwerpen. China is niet het enige land dat zich schuldig maakt aan transnationale repressie. Er worden wereldwijd steeds meer incidenten gemeld.

Wat is transnationale repressie

De term transnationale repressie is nog niet heel bekend en er bestaat ook nog geen juridische definitie hiervoor, maar in de praktijk bestaat dit fenomeen al langere tijd. De organisatie Human Rights Watch legt uit dat bij transnationale repressie het in het bijzonder gaat (maar niet uitsluitend) over mensen uit het land zelf die in het buitenland wonen. Vaak gaat het om staatsburgers of leden van een diaspora die door een gedwongen situatie in het buitenland verblijven en een asielzoekers of vluchtelingen status hebben. Daarnaast kunnen de familieleden van de betrokkenen die nog in het thuisland verblijven ook lastiggevallen en/of in de gaten gehouden worden door de autoriteiten. De betrokkenen worden hierdoor onder druk gezet om hun afwijkende mening en/of kritiek voor zich te houden. Dit heeft een impact op onder andere het recht op vrijheid van meningsuiting.

Transnationale repressie is een internationaal verschijnsel waar behalve autoritaire staten ook democratische landen zich aan schuldig kunnen maken door bijvoorbeeld samen te werken en geen visum te verstrekken aan de betrokkenen. Freedom House heeft onder andere onderzocht hoeveel landen zich schuldig hebben gemaakt aan transnationale repressie en hoeveel mensen het risico lopen om hiervan het doelwit te zijn, maar ook hoe landen zich hiertegen kunnen weren en over uit kunnen spreken.

Daarnaast heeft Freedom House in 2021 een rapport geschreven waarin staat dat China de meest geavanceerde, wereldwijde en alomvattende campagne van transnationale repressie ter wereld uitvoert. Een van de doelgroepen van China zijn de Oeigoeren. Zij worden op zeer indringende en systematische wijze geïntimideerd en bespioneerd, ook in Nederland. Lees hier meer over de Oeigoeren.

Chinese studenten in het buitenland lastiggevallen

Uit het ‘On my campus, I am afraid’ rapport van Amnesty International dat is uitgebracht in mei 2024 blijkt dat ook Chinese en Hongkongse studenten in het buitenland, waaronder in Nederland, te maken hebben met intimidatie en lastiggevallen en in de gaten worden gehouden. Zij worden onder andere gefotografeerd bij demonstraties in de steden waar ze wonen. Zo hebben veel Chinese studenten in het buitenland de afgelopen jaren deelgenomen aan demonstraties waarin zij openlijke kritiek uitten op de Chinese regering, zoals bijvoorbeeld de protesten voor de democratie in Hong Kong in 2022 (lees hier meer over de situatie in Hong Kong), en bij jaarlijkse herdenkingsbijeenkomsten voor het bloedbad op het Tiananmen Plein (lees hier meer over deze studentenprotesten in 1989). Ook krijgen studenten online of via de telefoon berichten toegestuurd. Familieleden die in China verblijven worden doelwit van vergeldingsmaatregelen voor het activisme van Chinese studenten in Europa en Noord-Amerika. Zij worden bijvoorbeeld door de Chinese politie bedreigd in verband met het activisme van hun studerende familielid het buitenland. Onder deze bedreigingen kunnen vallen: het intrekken van hun paspoorten, ontslag op hun werk, het tegenhouden van promotie of pensioen op hun werk, of zelfs het beperken van hun fysieke vrijheid. Ook kunnen de Chinese familieleden de opdracht krijgen of onder druk gezet worden om hun in het buitenland studerende familielid niet meer financieel te steunen om hen zo het zwijgen op te leggen.

Chinese studenten in de gaten gehouden

Hoewel in de praktijk blijkt dat het heel lastig is om overtuigend bewijs te leveren voor de identiteit van de mensen die studenten en hun familieleden lastigvallen, blijkt uit het onderzoek van Amnesty een patroon van bijna identieke observaties op verschillende locaties en onder verschillende omstandigheden. Dit ondersteunt de overtuigingen van de studenten die geïnterviewd zijn voor het Amnesty rapport.

Een student beschreef hoe snel zij, nadat zij anoniem had deelgenomen aan een herdenkingsbijeenkomst voor het harde ingrijpen bij het bloedbad op het Tiananmenplein in 1989, bericht kreeg van haar vader in China. De Chinese veiligheidsdienst had contact met hem opgenomen over haar deelname aan die bijeenkomst. Dat de Chinese autoriteit zo snel haar identiteit en familie kon opsporen wekt veel angst op. Het geeft een duidelijk signaal af dat zij in de gaten wordt gehouden, waar ze zich ook bevindt.

Zelfcensuur door angst

Door deze acties ontstaat er een angstcultuur waardoor studenten zelfcensuur toepassen om hun veiligheid en die van hun familie te waarborgen. Dit doen zij ook op de universiteiten in het buitenland waar zij studeren. Dit heeft een impact op de betrokkenheid van de Chinese studenten op hun studie. Vanwege het veronderstelde risico dat opmerkingen en meningen aan de Chinese autoriteiten zouden kunnen worden doorgeven, blijft een actieve deelname van deze studenten beperkt. Daarnaast leiden de risico’s ertoe dat studenten overwegen om de focus van hun studie aan te passen, bepaalde (onderzoeks)onderwerpen vermijden en zelfs helemaal geen toekomst in de academische wereld te ambiëren. Het kan namelijk ook hun terugkeer naar China in gevaar brengen.

Daarnaast blijkt ook uit het rapport van Amnesty dat sommige Chinese studenten geestelijke gezondheidsklachten hebben vanwege hun angsten, variërend van stress en trauma tot paranoia en depressie. Ze voelen zich echter niet vrij om dit met andere Chinese studenten of familieleden te bespreken uit angst voor meer intimidatie. In sommige gevallen hebben studenten zelfs het contact met hun geliefden thuis verbroken om hen te beschermen en te zorgen dat ze geen doelwit worden voor de Chinese autoriteiten. Hierdoor raken ze steeds meer geïsoleerd. Lees hier meer over studeren in en over China.

Bedreiging (academische) vrijheid

De regeringen van China en Hongkong proberen dus studenten het stilzwijgen op te leggen, ook al zijn ze duizenden kilometers van huis. De impact van deze transnationale repressie door de Chinese overheid is een serieuze bedreiging voor de vrije uitwisseling van ideeën die aan de basis staat van academische vrijheid. Het raakt dus niet alleen maar Chinese burgers, maar ook burgers van andere landen.

Het monitoren van de activiteiten van studenten in het buitenland door de Chinese autoriteiten wordt ook mogelijk gemaakt door de vergaande censuur en digitale surveillance die zich afspeelt achter de zogenaamde ‘Great Firewall’. Onderzoekers zien ook dat (vernieuwde) (surveillance) technologie transnationale repressie makkelijker en wijdverbreider maakt. Het gebruik van bijvoorbeeld mobiele telefoons geeft de mogelijkheid om via dit apparaat in de gaten gehouden te worden. Studenten moeten door de Chinese staat goedgekeurde apps gebruiken om met hun familie en vrienden in China te kunnen communiceren. Deze apps zijn echter makkelijk te manipuleren. Lees hier meer over surveillance in China.