Praten met slachtoffers van seksueel geweld in de asielprocedure: een handreiking voor juristen

Een schrikbarend hoog aantal gevluchte mensen heeft seksueel geweld meegemaakt. Dat is lang niet altijd bekend bij juristen die in de asielprocedure werken. Het is voor de meeste slachtoffers van seksueel geweld moeilijk om over hun ervaringen te praten. Schaamte en angst spelen daarbij vaak een grote rol. Amnesty International heeft een handreiking samengesteld voor juristen die hen kan helpen om traumasensitief te werken. De handreiking kan ook interessante tips geven voor andere professionals die werken met mensen met een vluchtachtergrond.

Mensen op de vlucht worden vaak slachtoffer van seksueel geweld in het land van herkomst, tijdens de vlucht of in Europa. Het ontbreken van veilige en legale routes stelt hen bloot aan verhoogde risico’s, waaronder seksueel geweld. Uit eerder onderzoek kwam naar boven dat naar schatting 63 tot 80 procent van de vrouwen en 25 tot 56 procent van de mannen met een vluchtachtergrond slachtoffer is van seksueel geweld.   

Amnesty International Nederland concludeert in het rapport Seksueel geweld: blinde vlek in de asielprocedure (2023) dat signalen van seksuele trauma’s onvoldoende worden herkend. Het ontbreekt bij professionals aan bewustzijn over de effecten van trauma. Ook ontbreekt het aan kennis over de rechten uit het Istanbul Verdrag inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld en het VN-Vrouwenverdrag. Verdragen die belangrijk zijn om in te brengen in de asielprocedure wanneer iemand slachtoffer is geworden van seksueel geweld.  

Vanuit de advocatuur en andere professionals die werkzaam zijn in de asielprocedure, kreeg Amnesty International de vraag hoe deze blinde vlek in de asielprocedure weggewerkt kan worden. Daarom stelde Amnesty International in 2025 deze Handreiking samen. De tekst is tot stand gekomen met input van vrouwen met een vluchtachtergrond in samenwerking met Voice Of All Women, de Safe Space Club en professionals die werken met slachtoffers van seksueel geweld of kennis hebben van het asielrecht.    

Mensen die seksueel geweld hebben meegemaakt kunnen door hun trauma een verminderd vermogen hebben om helder te communiceren. Daarnaast kan seksueel geweld ervoor zorgen dat slachtoffers zich schamen, zich afsluiten of moeite hebben om hun verhaal te doen. De Handreiking voor juristen kan helpen om traumasensitief te werken. In de handreiking zijn de volgende onderdelen opgenomen: 

VOORAFGAAND AAN HET GESPREK
1. Achtergrondinformatie over slachtoffers van seksueel geweld.
2. Kennis over de situatie van slachtoffers van seksueel geweld in het land van herkomst.
3. Praktische tips voor het inrichten van de ruimte.

HET GESPREK
4. Een goed gesprek begin je zo.
5. Iemand heeft nog niet verteld over seksueel geweld.
6. Suggesties voor vragen wanneer wordt verteld over seksueel geweld.
7. Een aantal tips voor tijdens het gesprek.

AFRONDING EN DOORVERWIJZING
8. Tips voor de afronding en nazorg.
9. Doorverwijzing: hulpverleningsorganisaties en politie.

VERDRAGEN
10. Toepassing van het Istanbul Verdrag en VN-Vrouwenverdrag.  

De handreiking is beschikbaar als pdf.  

De Handreiking is vrij te gebruiken, te kopiëren of aan te vullen. Het is nadrukkelijk geen checklist. Blijf goed luisteren en kijken naar je gesprekspartner. De Handreiking heeft tot doel om tips en suggesties te geven voor gesprekken met volwassenen en is niet geschikt voor gesprekken met kinderen over seksueel geweld.  

Rapport seksueel geweld: blinde vlek in de asielprocedure?

Het Instituut voor Mensenrechten en Medisch Onderzoek (iMMO) doet in het kader van een asielprocedure, op verzoek, onderzoek naar vermoedens van marteling en inhumane behandeling van asielzoekers. Zij hebben in deze zaken een medisch en juridisch dossier. In samenwerking met een arts van het iMMO hebben wij de iMMO-dossiers van slachtoffers van seksueel geweld geanalyseerd. Een klankbordgroep met experts van vluchtelingenorganisaties, genderexperts en wetenschappers heeft geadviseerd bij dit onderzoek.

Wij hebben in het rapport geconcludeerd dat signalen van seksuele trauma’s onvoldoende worden herkend tijdens de asielprocedure en roepen op om de Nederlandse asielwetgeving aan te passen en gender toe te voegen als grond van vervolging. In het rapport beschrijven wij op basis van een analyse van 80 dossiers van het iMMO en 138 rechtbankuitspraken op welke manier seksueel geweld ter sprake komt in de asielprocedure en hoe dit door de Immigratie- en Naturalisatiedienst en de rechter wordt meegewogen.

Wij maken ons ernstige zorgen over het gebrek aan bewustzijn over seksueel geweld en het ontbreken van verplichte trainingen over het horen van slachtoffers van seksueel geweld. In geen van de zaken uit de analyse beriepen advocaten zich op het Istanbul Verdrag of het VN-Vrouwenverdrag. Ook kwamen deze Verdragen niet voor in de rechterlijke uitspraken. Uit de analyse blijkt dat het gedurende de hele asielprocedure aan kennis ontbreekt en er niet altijd rekening wordt gehouden met een gendersensitieve benadering.

Lees hier het rapport Seksueel geweld: blinde vlek in de asielprocedure

Input vrouwen met een vluchtachtergrond 

Samen met stichting Voice of All Women hebben wij in 2023 bijeenkomsten georganiseerd om de input van de vrouwen met een vluchtachtergrond mee te nemen binnen het project. De groepen bestonden uit een Afghaanse, Arabische sprekende en Afrikaanse groep. De vrouwen hebben met ons meegedacht over de aanbevelingen voor verbetering in de asielprocedure, hulpverlening en de opvang. De vrouwen erkennen bijvoorbeeld ook het belang van een gender sensitieve asielprocedure en de noodzaak van vrouwelijke medewerkers en tolken. In de onderstaande pamfletten zijn de aanbevelingen van de vrouwen opgenomen.