#letstalkaboutyes: aanpassing verkrachtingswetgeving

In Nederland zegt 19 procent van de vrouwen en 3 procent van de mannen te hebben meegemaakt dat iemand hun lichaam binnendrong zonder instemming. De daders worden vaak niet bestraft. Als er geen tekenen zijn van dwang ben je volgens de wet niet verkracht. Amnesty vindt dat de wet moet veranderen. Verkrachtingsslachtoffers verdienen erkenning en betere wettelijke bescherming.

Het probleem

Seks zonder instemming = verkrachting

Jaarlijks worden naar schatting 100.000 mensen in Nederland verkracht. Verkrachting is in Nederland alleen strafbaar wanneer die gepaard gaat met dwang. Er moet dan sprake zijn geweest van geweld, bedreiging of andere feiten die wijzen op dwang. Het ontbreken van instemming en de vrijwilligheid van de seks staan niet centraal in de wet.

Het Verdrag van Istanbul en het VN-Vrouwenverdrag verplichten Nederland maatregelen te nemen om geweld tegen vrouwen aan te pakken. Deze verdragen stellen duidelijk dat niet dwang centraal moet staan om te spreken van verkrachting maar het ontbreken van instemming (consent). Het is dus niet alleen iets wat Amnesty vindt, maar het staat ook zo in de verdragen. Verkrachting is een ernstige aantasting van iemands seksuele autonomie en een mensenrechtenschending. Amnesty pleit ervoor dat de Nederlandse wet wordt aangepast zodat seks zonder instemming strafbaar wordt als verkrachting.

Wanneer is er sprake van instemming voor seks?

Om verkrachting te vermijden, moet je voordat je seks hebt weten dat de andere persoon op dat moment ook seks met jou wil. Dit betekent niet dat je samen een contract hoeft te ondertekenen. Je moet simpelweg communiceren met je partner en je ervan verzekeren dat seks met wederzijds goedvinden plaatsvindt. De instemming moet vrijwillig worden gegeven en voortkomen uit de vrije wil.

Geen verzet betekent nog geen instemming

Als iemand zich niet kan verzetten, wil dat nog niet zeggen dat die persoon instemming geeft voor seks. In 70 procent van de verkrachtingen kan het slachtoffer zich niet verzetten omdat de persoon letterlijk verstijft van angst. Dit wordt ook wel freezing of tonic immobility genoemd. Dit is een normale overlevingsreactie.

Wat vindt Amnesty?

De verkrachtingswetgeving moet snel worden aangepast. Het uitgangspunt moet zijn dat beide partners seks willen hebben. Is dat niet het geval, dan is er sprake van verkrachting. Daarvoor hoeft een slachtoffer zich niet te verzetten of duidelijk ‘Nee’ te zeggen.

I&O Research geeft aan dat een zeer ruime meerderheid van de Nederlanders – 88 tot 90 procent – vindt dat penetratie zonder wederzijdse instemming moet worden gezien als verkrachting, bijvoorbeeld omdat het slachtoffer ‘bevriest’ of onder invloed was en zich niet kon verweren. De sociale norm is dus dat seks zonder instemming niet oké is. Het is de hoogste tijd dat dat ook blijkt uit onze verkrachtingswetgeving.

‘De wet is een symbool van wat we in onze samenleving goed en fout vinden. Dus zelfs als we niet weten of meer mensen veroordeeld gaan worden, is het belangrijk dat we zeggen dat we vinden dat seks zonder instemming verkrachting is.’

Wat doet Amnesty?

Andere landen hebben wel een definitie van verkrachting waarin de instemming voor seksuele handelingen van beide partijen centraal staat. Nederland moet daarbij aansluiting zoeken. Amnesty roept de minister van Justitie en Veiligheid op om seks zonder instemming strafbaar te stellen als verkrachting.

#LetsTalkAboutYES

We laten van ons horen met de campagne #LetsTalkAboutYES. We richten ons daarin op aanpassing van de wet én op het met elkaar praten over seks en instemming (consent). Over seks praten is niet altijd gemakkelijk. Juist daarom is het belangrijk dat de discussie in Nederland op gang komt.

Vanaf juni 2021 richten we ons ook op hogescholen en universiteiten. Uit onderzoek van I&O Research blijkt dat 11 procent van de vrouwelijke studenten in de studententijd is verkracht. De meesten van hen weten niet waar zij hulp kunnen vragen op hun onderwijsinstelling. Daarom gaan activisten bij hun eigen instelling langs om te vragen om een betere bescherming en voorlichting van studenten.

Ontwikkelingen

Op 8 maart 2020, Internationale Vrouwendag, trapten we de campagne af met een informatiebijeenkomst en deelname aan de Women’s March in Amsterdam. Daarna gingen groepen activisten in het hele land online en offline aan de slag om het gesprek over wederzijdse instemming bij seks aan te gaan. Samen met een actiegroep van vrouwen die een verkrachting meemaakten benadrukten we het belang van goede wetgeving tegenover Kamerleden en minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid. En meer dan 53.000 mensen schreven een kaart aan de minister met de oproep zijn wetsvoorstel aan te passen. Met succes: in november liet de minister de Kamer weten dat hij zijn voorstel zou aanpassen.

Op 8 maart 2021 kwam de minister met een wetsvoorstel waarin hij alle vormen van onvrijwillige seks strafbaar stelt als verkrachting. Amnesty bracht op 28 mei 2021 advies uit bij dit voorstel. Wij vinden het voorstel een duidelijke verbetering maar hebben nog wel wat vragen. Zo vragen wij ons af waar de minister het grote verschil in strafmaat en verjaringstermijn in de wet op baseert, pleiten we ervoor te verduidelijken dat er sprake is van opzet bij de dader als het slachtoffer bevriest van angst en zich daardoor niet kan verzetten en vragen we de minister duidelijkheid te geven over de capaciteit die nodig is om achterstanden in verkrachtingszaken weg te werken.

De Raad van State publiceerde op 13 juni haar advies over een voorstel voor een nieuwe wet seksuele misdrijven, waarin onder meer staat dat alle seks zonder instemming verkrachting is. Net als Amnesty International is de Raad van State positief over de kern van het wetsvoorstel. In haar reactie op het voorstel van de minister van Justitie en Veiligheid onderschrijft de afdeling advisering van de Raad van State het belang van het moderniseren van de strafbaarstelling van verkrachting en aanranding. Het is volgens de Raad van State terecht dat het ontbreken van de wil in de nieuwe wet centraal komt te staan, in plaats van het dwingen van het slachtoffer, dat in de huidige wet centraal staat. Seksueel contact behoort vrijwillig en gelijkwaardig te zijn en dient te berusten op wederzijds goedvinden. Wel heeft de Raad van State nog enkele vragen over de afbakening van de delicten, de strafmaat en capaciteit bij de politie. Vragen die Amnesty International met de Raad deelt.

Op dinsdag 4 juli 2023 stemde de Tweede Kamer over de nieuwe wet seksuele misdrijven. De wet werd met een overgrote meerderheid aangenomen. Een belangrijke wijziging in de wet gaat hiermee doorgevoerd worden: niet langer staat dwang centraal in het verkrachtingsdelict, maar het ontbreken van wederzijdse instemming (consent). Amnesty hoopt nu dat de Eerste Kamer snel volgt met een positief oordeel. De minister van Justitie en Veiligheid heeft toegezegd dat de 9 maanden die nodig zijn voor de implementatie van de wet echter al ingaan nu de Tweede Kamer heeft ingestemd met de wet.

Wat kun jij doen?

Nederland moet ervan doordrongen raken dat onvrijwillige seks verkrachting is. We roepen de politiek op zo snel mogelijk een betere wet in te voeren, brengen op sociale media een discussie over onvrijwillige seks op gang en organiseren online bijeenkomsten. Doe je mee?

Kom ook in actie

De Amnesty Gender Teams zetten zich in voor verschillende onderwerpen in Nederland. Zij werken onder andere aan het voorkomen van seksueel geweld onder studenten. Dit doen zij bij 21 hoger onderwijs instellingen in het land. Samen met deze instellingen zorgen zij ervoor dat er zes punten uit het Let’sTalk About Yes-manifest uitgevoerd worden. Daarnaast werken de Amnesty Gender Teams aan het niet strafbaar stellen van abortus in Nederland. Zij komen op voor de rechten van sekswerkers en ter bescherming van slachtoffers van seksueel geweld onder vluchtelingen.

De teams zijn op zoek naar nieuwe activisten voor de volgende steden: Leiden, Delft, Amsterdam, Maastricht, Groningen, Tilburg, Utrecht, Wageningen en Den Haag. Wij zoeken collega’s voor een vrijwillige functie voor gemiddeld 2 tot 4 uur per week. Heb je interesse, solliciteer dan hier.

Ben jij slachtoffer van seksueel geweld en zoek je hulp? Kijk dan op: https://www.centrumseksueelgeweld.nl/  of https://www.watkanmijhelpen.nl/ of bel met het Centrum Seksueel Geweld op: 0800 0188.