Mensenrechten en corona
Coronacrisis: mensenrechten centraal
Mensenrechten vormen het fundament voor een menswaardig bestaan, juist tijdens de coronapandemie. In verdragen is vastgelegd wat staten wel en niet mogen doen om deze rechten te waarborgen. In artikel 12 van het Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten erkennen landen dat iedereen het recht heeft op ‘de hoogst haalbare standaard van lichamelijke en geestelijke gezondheid’. Staten zijn verplicht om ziekten te voorkomen, te behandelen en te bestrijden. Daarbij moeten andere rechten en vrijheden zo min mogelijk worden ingeperkt. De Raad van Europa heeft de verplichtingen van staten tijdens de coronacrisis op een rijtje gezet.
Lees meer
Wereldwijd meer discriminatie en onderdrukking door corona
De coronapandemie heeft wereldwijd tot meer verdeeldheid, discriminatie en onderdrukking geleid, concludeert Amnesty International bij de publicatie op 7 april 2021 van het Jaarboek Amnesty International Report 2020/21: The State of the World’s Human Rights. In dit jaarlijkse overzicht analyseert Amnesty International de wereldwijde stand van de mensenrechten en beschrijft de organisatie de mensenrechtensituatie in 149 landen. Ouderen, vluchtelingen, vrouwen en etnische minderheden worden door al bestaande ongelijkheden het hardst geraakt door de coronapandemie. Zorgpersoneel, personeel in de informele sector en hulpverleners voor migranten kampen door de pandemie met verwaarloosde gezondheidszorgsystemen. Bovendien misbruiken regeringsleiders de pandemie voor een nieuwe aanval op mensenrechten. Lees meer.
Machtsmisbruik door de politie
Bij de uitvoering van coronamaatregelen misbruikte de politie wereldwijd haar macht en paste buitensporig geweld toe. In sommige gevallen is de gezondheidscrisis daardoor zelfs verergerd. In de Amnesty-briefing COVID-19 Crackdowns: Police Abuse and the Global Pandemic, die op 17 december 2020 werd gepubliceerd, documenteert Amnesty in zestig landen zaken waarbij wetshandhavers mensenrechtenschendingen pleegden onder het mom van de bestrijding van het virus. Er zijn zelfs gevallen waarin zij mensen doodden of ernstig verwondden omdat die beperkingen zouden overtreden of protesteerden tegen detentieomstandigheden.
Britse regering krijgt ongekend veel macht met nieuwe corona-noodwet
De Britse regering nam in maart 2020 een corona-noodwet aan die de overheid ongekend veel macht geeft. De wet zou 2 jaar geldig zijn. Amnesty en andere organisaties vinden dat dit te lang is en uitten hun zorgen in een brief aan het Britse parlement. Op 25 maart 2021 stemde het parlement voor verlenging van de wet met 6 maanden. In september 2021 kondigde premier Johnson aan de mogelijkheden te onderzoeken om de Coronavirus-wet nogmaals te verlengen. In maart 2022, als de wet 2 jaar bestaat, vervalt deze. De Coronavirus-wet staat de autoriteiten toe iedereen – ook kinderen – vast te zetten en te isoleren om ze gedwongen te testen. Ook mogen bijeenkomsten beëindigd worden, zijn de maatregelen tegen overheidssurveillance afgezwakt en is er gesneden in de zorg voor ouderen en gehandicapten. Lees meer.
Hongarije: regering Orbán regeert voor onbepaalde tijd per decreet
Op 30 maart 2020 nam het Hongaarse parlement de ‘Wet op de bescherming tegen het coronavirus’ aan waarmee premier Orbán per decreet kan regeren. Hiermee is het parlement buitenspel gezet. Dit duurt totdat de noodtoestand wordt ingetrokken. Alleen de regering – en niet het parlement – bepaalt hoelang de noodtoestand blijft voortduren. Amnesty vindt dat zeer zorgelijk. De premier zegt dat de wet nodig is om de coronacrisis te kunnen aanpakken. Vooralsnog is de wet voor onbepaalde tijd verlengd.
De wet creëert twee nieuwe misdrijven die niet in overeenstemming zijn met de internationale mensenrechten. Iedereen die valse of verdraaide feiten publiceert die de ‘succesvolle bescherming’ van het publiek verstoren of die het publiek ‘alarmeren of opruien’, kan worden gestraft met maximaal 5 jaar gevangenisstraf. Iedereen die zich niet houdt aan een quarantaine- of isolatiebevel, kan ook een gevangenisstraf van maximaal 5 jaar krijgen. Die straf kan tot 8 jaar oplopen als iemand daardoor sterft. Lees het Volkskrant-artikel ‘Als kritische journalist in Hongarije ben je al snel een ‘corona-collaborateur’ over de gevolgen van de wet voor journalisten. Lees meer.
China perkt rechten in
Er was veel aandacht voor de wijze waarop de Chinese autoriteiten erin zijn geslaagd om de snelle verspreiding van het coronavirus terug te dringen. Dat daarbij onnodig vrijheden op buitensporige wijze worden ingeperkt, bleef onderbelicht. In China zijn medici en journalisten die informatie naar buiten brachten over de verspreiding van het coronavirus opgepakt en soms ook ‘verdwenen’.
Nederland
Amnesty schreef op 20 augustus 2020 een brief met een aantal zorgen en vragen bij de Tijdelijke wet maatregelen COVID-19. Hierna zijn positieve aanpassingen doorgevoerd in het wetsvoorstel, zoals het versterken van de democratische controle, het inkorten van de duur van de wet en het afschaffen van de justitiële registratie waardoor iemand geen Verklaring Omtrent Gedrag kon krijgen na overtreding van de maatregelen. De Tijdelijke wet is aangenomen. Ook schreef Amnesty op 20 april 2021 een brief over twee wetvoorstellen over de quarantaineplicht na reizen en het invoeren van het coronatestbewijs om mee te kunnen doen aan bepaalde activiteiten.
Eerlijke verdeling vaccins
Nu er coronavaccins beschikbaar zijn, is het van groot belang dat ze voor iedereen beschikbaar zijn. Rijke landen hebben grote voorraden van de vaccins ingeslagen. Door zakelijke belangen en ongelijkheid zijn de vaccins niet voor iedereen toegankelijk. De coronacrisis is een wereldwijde pandemie, en coronavaccins moeten voor iedereen toegankelijk zijn – ongeacht waar mensen wonen, wie ze zijn, of wat ze zich kunnen veroorloven.
Lees meer
Begin mei 2021 kondigde de Amerikaanse regering aan dat ze afstand wil doen van de intellectuele eigendomsrechten voor coronavaccins. Amnesty riep daarop EU-leiders op zich aansluiten bij de wereldwijde inspanning om wereldwijd levens te redden door het opheffen van intellectuele eigendomsrechten voor coronavaccins te ondersteunen. Volgens Amnesty moeten ze ervoor zorgen dat bedrijven hun kennis delen, zodat vaccins snel en op grote schaal kunnen worden geproduceerd.
Dit is wat er verder moet gebeuren:
Mensenrechten moeten worden meegenomen in de beslissing wie een vaccinatie krijgt
Het is lastig te bepalen wie de vaccins eerst moet krijgen – iedereen heeft het recht te worden beschermd tegen corona. Maar de eerste voorraden zijn beperkt en er moet goed worden gekeken wie het meeste risico loopt. Dat zijn vaak mensen die in de gezondheidszorg werken, ouderen en mensen met gezondheidsrisico’s. Regeringen moeten daarbij kijken naar bepaalde mensenrechtenfactoren die sommige mensen en gemeenschappen extra kwetsbaar maken. Denk bijvoorbeeld aan inheemse gemeenschappen, gemeenschappen die al te maken hebben met discriminatie, en mensen in vluchtelingenkampen.
Landen moeten samenwerken
Internationale mensenrechtenverdragen schrijven voor dat landen moeten samenwerken in reactie op de coronacrisis. Rijkere landen hebben de verantwoordelijkheid om landen met minder middelen te helpen. Sommige regeringen hebben echter een ‘ik eerst’-aanpak. Landen moeten samenwerken om ervoor te zorgen dat iedereen toegang heeft tot vaccinaties. Rijkere landen moeten geen deals sluiten met farmaceuten om grote voorraden voor zichzelf op te kopen.
Bedrijven moeten mensen voor patenten plaatsen
Als een nieuw medicijn op de markt komt, krijgt het bedrijf in kwestie vaak intellectuele eigendomsrechten. Dat houdt in dat zij het enige bedrijf zijn dat dit medicijn kan produceren, en zij kunnen dus ook de prijs bepalen. En ze kunnen informatie over het medicijn voor zichzelf houden. Volgens internationale mensenrechtenstandaarden moet de openbare gezondheid vóór het recht van bedrijven komen op hun intellectuele eigendomsrecht. Om bedrijven aan te moedigen hun kennis te delen, heeft de Wereldgezondheidsorganisatie de COVID-19 Technology Access Pool opgericht: hier kunnen bedrijven gegevens en patenten delen. Als bedrijven hieraan meedoen, komt er meer onderzoek beschikbaar over vaccins, kan er meer worden geproduceerd en dalen de kosten. Helaas heeft nog geen enkel land zich voor dit initiatief aangemeld.
Vaccins moeten gratis beschikbaar zijn
Farmaceutische bedrijven moeten ervoor zorgen dat hun producten voor zoveel mogelijk mensen beschikbaar zijn. Kosten kunnen hierbij een hindernis zijn: de helft van de wereldbevolking kan zich geen goede gezondheidszorg veroorloven. Dat betekent dat coronavaccins ook voor deze mensen niet goed toegankelijk zijn. Regeringen moeten zich inzetten ervoor te zorgen dat vaccins voor iedereen beschikbaar zijn.
Vaccins moeten veilig zijn en cultureel geaccepteerd
Vaccinaties moeten veilig en effectief zijn en veiligheid is daarbij belangrijker dan snelheid. Plannen voor het vaccineren moeten worden uitgevoerd in overeenstemming met mensenrechten, waarbij het van belang is dat er toestemming is. Dat betekent dat overheden duidelijk moeten communiceren over de voordelen van vaccinatie, misinformatie moeten tegengaan, en transparant moeten zijn over alle stadia van de ontwikkeling van de vaccins. Dit moet gedaan worden in een voor iedereen duidelijk te begrijpen taal en op een voor iedereen toegankelijke manier. Dit is een essentieel onderdeel van het recht op gezondheid en de sleutel naar succes: mensen kunnen pas goede beslissingen nemen als ze correcte en tijdige informatie krijgen.
Extra zorg voor kwetsbare mensen
Het coronavirus is gevaarlijk en bedreigt de gezondheid van velen. Uiteraard vraagt dat om verstrekkende en uitzonderlijke maatregelen. Mensenrechtenverdragen verplichten tot bijzondere inspanningen om mensen te beschermen. Juist ook de mensen die extra kwetsbaar zijn, zoals ouderen, chronisch zieken, dak- en thuislozen, mensen die leven in armoede, migranten, asielzoekers en – niet in de laatste plaats – hulpverleners en medisch personeel die vooraan staan bij de bestrijding van de coronacrisis.
Lees meer
Amnesty roept regeringen overal ter wereld op om niemand buiten te sluiten bij de bescherming tegen het coronavirus. Voor arme landen kan dit een enorme, en zelfs een onmogelijke opgave zijn. Maar ze kunnen wel degelijk maatregelen nemen om kwetsbare groepen te beschermen. Een paar voorbeelden.
Zo min mogelijk inperking van vrijheden
Om burgers te kunnen beschermen, is het begrijpelijk dat de overheid maatregelen neemt die diep ingrijpen in ons dagelijks leven. Vergaande maatregelen om besmetting met het coronavirus tegen te gaan, betekenen een flinke inperking van onze vrijheden. Overheden besluiten tot onder meer het sluiten van scholen, cafés en sportclubs, juist om het recht op gezondheid en het recht op leven zo goed mogelijk te beschermen. En politie en leger worden ingezet om overtreding van deze beperkingen te bestraffen. Dat is zeer uitzonderlijk.
Lees meer
Noodmaatregelen
In de mensenrechtenverdragen is vastgelegd dat noodmaatregelen die leiden tot een (zeer) forse inperking van de vrijheid van beweging, vergadering en samenkomst alleen zijn toegestaan als zij tijdelijk, strikt noodzakelijk en proportioneel zijn. Amnesty volgt de noodwetgeving en -maatregelen op de voet en komt in actie tegen overheden die onder het mom van de bestrijding van het coronavirus noodwetgeving inzetten om activisten, journalisten en wetenschappers de mond te snoeren.
Geen censuur en excessieve surveillance
Helaas verspreidt ook nepnieuws over het coronavirus zich razendsnel. Dit vergroot onzekerheid bij burgers en kan leiden tot paniek. Het is begrijpelijk wanneer overheden dit willen tegengaan. Maar censuur en excessieve (online) surveillance is niet het juiste antwoord. Journalisten, wetenschappers, hulpverleners en activisten hebben juist nu ruimte nodig om goed verslag te kunnen doen, beleid te volgen en bekritiseren en zichzelf te organiseren.
China perkte rechten verder in
Er was veel aandacht voor de wijze waarop de Chinese autoriteiten erin zijn geslaagd om snelle verspreiding van het coronavirus terug te dringen. Dat daarbij onnodig vrijheden op buitensporige wijze worden ingeperkt, bleef onderbelicht.
In China zijn medici en journalisten die informatie naar buiten brachten over de verspreiding van het coronavirus opgepakt en soms ook ‘verdwenen’. Buitenlandse journalisten werden gehinderd en Amerikaanse journalisten zijn het land uitgezet. In China zijn burgers behendig om de buitensporige surveillance enigszins te omzeilen. Lees hier hoe zij via sociale media informatie uitwisselen over het coronavirus.
Toegangsbewijzen
Een groeiend aantal landen, waaronder Nederland, voert toegangsbewijzen in. Mensen moeten dan een vaccinatiebewijs laten zien om toegang te krijgen tot een bepaalde ruimte of gebruik te mogen maken van een bepaalde dienst. Toegangsbewijzen kunnen het risico op verspreiding van corona beperken en zo de belasting van de zorg verminderen. Maar het invoeren van toegangsbewijzen brengt ook risico’s met zich mee voor mensenrechten, met name het recht op non-discriminatie en gelijkheid, de vrijheid van verkeer (bewegingsvrijheid) en het recht op privacy.
Lees meer
Amnesty maakt zich met name zorgen over de mogelijkheid van discriminatie op basis van gezondheidsstatus, omdat er wereldwijd grote ongelijkheid is in de toegang tot vaccinaties. Het vereisen van toegangsbewijzen kan onevenredige gevolgen hebben voor gemeenschappen die minder toegang hebben tot vaccinaties. Daarnaast brengt het vereisen van toegangsbewijzen voor school of werk extra mensenrechtenzorgen met zich mee.
Om mensenrechten te beschermen, moet elk voorstel om toegangsbewijzen in te voeren goed worden onderbouwd. Een verplichting tot het tonen van een toegangsbewijs moet specifiek, noodzakelijk, proportioneel en niet-discriminerend zijn. De overheid moet transparant zijn in hun beslissingsproces en uitleggen waarom het doel niet kan worden bereikt met minder beperkende maatregelen, zoals het dragen van een masker, testen en/of fysieke afstand. Ook moet de overheid de mensen die door de maatregelen worden geraakt, consulteren zodat hun zienswijze kan worden meegenomen in het beleid. De maatregelen moeten van beperkte duur zijn en worden herzien naarmate het wetenschappelijk onderzoek naar corona verbetert.
Mensenrechten centraal bij coronamaatregelen
Landen zijn verplicht zijn om ziekten te voorkomen, te behandelen en te bestrijden. Een pandemie is een uitzonderlijke situatie. Om de gezondheid van de bevolking te beschermen, zijn regeringen verplicht maatregelen te nemen tijdens een pandemie. Zij moeten bijvoorbeeld informatie verzamelen en verspreiden, vaccinatieprogramma’s opzetten en andere strategieën maken en uitvoeren om besmettelijke ziektes te bestrijden. Amnesty Nederland maakte een overzicht hoe de mensenrechten beschermd moeten worden tijdens de coronapandemie.
Wetsvoorstellen coronatoegangsbewijzen en 2G-beleid
Amnesty International is kritisch over de nieuwe wetsvoorstellen voor de invoering van 2G-beleid en toegangsbewijzen op het werk: deze zijn nog te vaag omschreven waardoor het niet duidelijk is hoe ze aan mensenrechtenvoorwaarden zullen voldoen. Amnesty roept de regering op deze in lijn te brengen met internationale mensenrechtenstandaarden.
Bijzondere aandacht nodig voor vrouwen
De coronapandemie raakt vrouwen anders dan mannen. Voor vrouwen die vastzitten in een gewelddadige relatie, betekent ‘thuis blijven’ dat ze vastzitten in een onveilige omgeving. Organisaties in Nederland melden een forse stijging van het aantal hulpvragen over huiselijk geweld. En onder het mom van het aanpakken van de coronacrisis proberen sommige landen, onder meer de VS, abortusklinieken te sluiten.
Lees meer
Amnesty International heeft samen met de International Planned Parenthood Federation en Women’s Link aanbevelingen opgesteld om genderongelijkheid en discriminatie tegen te gaan ten tijde van de coronacrisis.
Maatregelen zijn nodig om de rechten van vrouwen en meisjes te waarborgen. Zij worden disproportioneel geraakt door de pandemie. De nasleep van de gezondheidscrisis zal naar verwachting grote gevolgen hebben voor het levensonderhoud van vrouwen, met name voor degenen die in de zorg- of informele sector werken en degenen die al gemarginaliseerd zijn, zoals Roma, asielzoekende vrouwen, sekswerkers, vrouwen met een handicap, transvrouwen en anderen in situaties van marginalisering. De behoeften en rechten van vrouwen en meisjes moeten centraal staan in de reacties op de coronapandemie en de tijd daarna.
Het bestrijden van het coronavirus moet gendersensitief zijn: maatregelen mogen niet voor de ene groep ongunstiger uitvallen dan voor de andere. Ook nu moeten vrouwenrechten beschermd worden. Lees hier de aanbevelingen van Amnesty International om de rechten van vrouwen te beschermen tijdens coronacrisis.
Ben je slachtoffer van seksueel geweld en zoek je hulp? Klik dan hier.
Digitale technologie en privacy
In verschillende landen worden apps ingezet bij de bestrijding van het coronavirus. Daaraan zijn mensenrechtenrisico’s verbonden. Niet alleen voor het recht op privacy, maar ook voor het recht om niet gediscrimineerd te worden. In sommige landen schenden corona-apps mensenrechten. Amnesty’s veiligheidslab analyseerde een aantal apps in Europa, het Midden-Oosten en Noord-Afrika. De meest zorgwekkende apps waren die van Bahrein, Koeweit en Noorwegen, omdat zij mensen live volgen en hun locaties uploaden naar een centrale server.
Lees meer
In Nederland was het proces van ontwikkeling van de CoronaMelder relatief transparant en de app zit technisch mooi in elkaar. Toch maakt Amnesty zich zorgen. De app voldoet niet aan essentiële randvoorwaarden, waardoor de app onmogelijk effectief kan zijn. Daarnaast achten we de afhankelijkheid van Google en Apple problematisch. Bij de aankondiging van de app werden door maatschappelijke organisaties tien uitgangspunten geformuleerd waaraan een corona-app zou moeten voldoen. De CoronaMelder is veilig en bestand tegen misbruik, maar voldoet niet aan alle uitgangspunten.
In augustus 2020 bracht Amnesty mensenrechtenwaarborgen onder de aandacht ter verbetering van de Tijdelijke wet notificatieapp Covid-19. Eerder stuurde Amnesty al een brief naar de Tweede Kamer met aanbevelingen voor de inzet van apps. Amnesty benadrukte daarin dat apps niet mogen leiden tot ongelijke behandeling of surveillance.
Lees hier wat de tien uitgangspunten zijn, onze analyse en de beoordeling van de uiteindelijke app.
Lees hier meer over corona en de inzet van surveillancetechnologieën.
Corona en het recht op informatie
Iedereen heeft recht op onafhankelijke informatie. Dat is zeker belangrijk tijdens de coronapandemie. Het is noodzakelijk dat wetenschappers, hulpverleners en activisten mensen goed en eerlijk kunnen informeren via onafhankelijke journalisten. Overheden mogen noodwetgeving niet inzetten om activisten, journalisten en wetenschappers de mond te snoeren, onder het mom van de bestrijding van het coronavirus. Toch gebeurt dat in verschillende landen. Een paar voorbeelden.
Lees meer
Overheden mogen noodwetgeving niet inzetten om activisten, journalisten en wetenschappers de mond te snoeren, onder het mom van de bestrijding van het coronavirus. Toch gebeurt dat in verschillende landen. Een paar voorbeelden.
In China deed burgerjournalist Zhang Zhan verslag van de coronacrisis. Dat werd haar niet in dank afgenomen. Ze zit nu gevangen en loopt groot risico te overlijden in de gevangenis. Amnesty International roept de Chinese autoriteiten op Zhang Zhan onmiddellijk en onvoorwaardelijk vrij te laten. Door te berichten over de coronarealiteit in China deed ze niets anders dan het uitoefenen van haar recht op vrijheid van meningsuiting.
In februari 2020 reisde Zhang Zhan naar Wuhan, wat toen het centrum van de corona-uitbraak in China was. Ze gebruikte online platforms, zoals WeChat, Twitter en YouTube, om verslag te doen van de situatie in Wuhan. Ze berichtte over de detentie van onafhankelijke verslaggevers en de intimidatie van de families van coronaslachtoffers. Op 28 december 2020 werd Zhang Zhan veroordeeld tot 4 jaar gevangenisstraf vanwege ‘ruzie zoeken en problemen uitlokken’.
In Hongarije kunnen journalisten maximaal vijf jaar cel krijgen als ze ‘valse of verdraaide’ feiten publiceren die de ‘succesvolle bescherming’ van het publiek verstoren of die het publiek ‘alarmeren of opruien’. Wat ‘valse feiten’ zijn is niet bekend, maar critici vrezen dat het aankaarten van misstanden in de corona-aanpak een reden kan zijn om journalisten op te pakken.
In Iran werden in maart 2020 nieuwsuitzendingen over de corona-uitbraak geblokkeerd. Het heeft er alle schijn van dat de regering de omvang van de coronacrisis wil bagatelliseren. Journalisten moesten dezelfde aantallen besmetting noemen als het ministerie van Gezondheid doet, ook wanneer zij daar vraagtekens bij zetten. Zo werd Mostafa Faghihi van de gematigde nieuwsite Entekhab gedwongen om de artikelen te verwijderen waarin werd geschreven dat er meer mensen besmet zijn dan de overheid beweert, evenals alle daaraan gerelateerde tweets.
In China was journalist Chen Qiushi die als een van de eersten verslag deed over de coronacrisis in Wuhan. In maart 2021 waren er berichten dat Chen bij zijn ouders was ondergebracht en daar door de politie wordt bewaakt. Chen verdween op de dag dat arts Li Wenliang overleed. Die sloeg alarm over het coronavirus toen de autoriteiten er nog over zwegen. Hij werd daarop berispt vanwege het verspreiden van ‘geruchten’ en het ‘verstoren van de openbare orde’. Wenliang ging daarna weer aan het werk, raakte besmet met het virus en overleed op 6 februari. Chen Qiushi deed vooral verslag op YouTube en Twitter. Hij meldde onder meer dat er tekorten waren om alle patiënten goed te kunnen opvangen.
Burgerjournalist Zhang Zhan deed op sociale media verslag van overheidsvertegenwoordigers die onafhankelijke journalisten oppakten en familie van coronapatiënten lastigvielen. Burgerjournalisten waren op dat moment de enigen die vanuit Wuhan ongecensureerde informatie over de epidemie naar buiten brachten. In mei 2020 ‘verdween’ Zhang Zhan. De autoriteiten bevestigden later dat de politie haar vasthield in Shanghai, 640 kilometer van Wuhan. De rechter veroordeelde haar op 28 december 2020 tot 4 jaar gevangenisstraf vanwege ‘ruzie zoeken en problemen uitlokken’.
Op 31 maart 2020 werden in Rusland in sneltreinvaart wijzigingen in het wetboek van strafrecht en het wetboek van administratieve misdrijven doorgevoerd. Daardoor is het onder meer strafbaar wanneer iemand tijdens noodsituaties ‘opzettelijk onjuiste informatie verspreidt’. Ook media die dit doen kunnen sancties krijgen. Amnesty vreest dat de wijzigingen worden gebruikt om de vrijheid van meningsuiting verder in te perken en kritiek op de autoriteiten te smoren. Hoewel de wijzigingen officieel worden gepresenteerd als een reactie op de coronapandemie, beperken de nieuwe wetten zich niet tot de huidige situatie en worden ze ook toegepast nadat de coronapandemie voorbij is.
Anastasia Vasilyeva, arts en leider van een vakbond voor medisch personeel, werd op 2 april 2020 op gewelddadige wijze gearresteerd en korte tijd vastgezet. Ze had haar twijfels geuit over de aanpak van de coronacrisis door de Russische autoriteiten.
De Russische journalist Elena Milashina van de kritische krant Novaya Gazeta werd op 12 april 2020 door president Ramzan Kadyrov van Tsjetsjenië met de dood bedreigd. Dat gebeurde nadat ze een kritisch artikel publiceerde over de aanpak van de coronacrisis in de Russische deelrepubliek. Kadyrov plaatste een video op Instagram waarin hij het Kremlin opriep om Milashina en andere ‘westerse marionetten’ van Novaya Gazeta te stoppen. Zo niet, dan zou iemand in Tsjetsjenië een misdrijf moeten begaan om haar het zwijgen op te leggen. Poetins persvoorlichter deed dit af als ‘een emotionele reactie’, ‘begrijpelijk gezien de huidige situatie’. In een open brief riep Amnesty op 26 maart 2021 samen met andere mensenrechtenorganisaties de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa op de voortdurende bedreigingen tegen Elena Milashina te onderzoeken.
Bescherming van gedetineerden
Veel gevangenen zitten in overvolle gevangenissen met slechte sanitair en vaak beperkte toegang tot medische zorg. Het coronavirus kan zich er razendsnel verspreiden. Amnesty vindt dat niemand mag worden buitengesloten bij de bescherming tegen het virus. Mensenrechten gelden voor iedereen, altijd en overal. We vragen staten na te gaan of ze gevangenen voorwaardelijk of vervroegd kunnen vrijlaten of ze een alternatieve straf te geven. We roepen op om gewetensgevangenen onmiddellijk vrij te laten.
Lees meer
Op 20 maart 2020 heeft het Europees Comité ter preventie van marteling de mensenrechtenprincipes die gelden voor gedetineerden en medewerkers van gevangenissen tijdens deze coronapandemie onder elkaar gezet. Het comité dringt er bij regeringen op aan om waar mogelijk gedetineerden (onder voorwaarden) vrij te laten. Ook het VN-Kinderrechtencomité onderstreept de noodzaak hiervan. Het benadrukt ook het belang van het herstel van contact tussen ouders en kinderen die (vooralsnog) niet vrijgelaten kunnen worden.
Vaccinaties en medische zorg in gevangenissen
Amnesty riep op om de miljoenen mensen die vastzitten in overvolle cellen niet te vergeten bij landelijke vaccinatiecampagnes. Uit het rapport Forgotten Behind Bars: COVID-19 and Prisons dat Amnesty op 18 maart 2021 publiceerde, blijkt dat gevangenissen in vele landen grote kans lopen om broedplaatsen te worden voor het coronavirus. De verspreiding van besmettelijke ziektes is een probleem voor de volksgezondheid, zeker ook in een gevangenis waar mensen vaak dicht op elkaar leven. Het onthouden van toereikende medische zorg en het samen met anderen in een overvolle cel vastzetten van gevangenen die een ernstige en zeer besmettelijke ziekte hebben, kan neerkomen op mishandeling.
Staten zouden tijdens de coronacrisis moeten nagaan of gevangenen voorwaardelijk of vervroegd kunnen worden vrijgelaten of op een andere manier hun straf kunnen ondergaan. Ook moet rekening worden gehouden met individuele omstandigheden en met de risico’s die kwetsbare groepen lopen, zoals oudere gevangenen en mensen met een ernstige medische aandoening. Regeringen moeten serieus overwegen om oudere gedetineerden vrij te laten, bijvoorbeeld omdat zij niet langer een bedreiging vormen voor de openbare veiligheid of omdat zij al een deel van hun gevangenisstraf hebben uitgezeten. Wanneer gedetineerden niet een vervroegde of voorwaardelijke vrijlating op medische gronden kunnen aanvragen, kan dat een schending zijn van het recht op toegang tot een effectief rechtsmiddel.
Gewetensgevangenen
Gewetensgevangenen moeten onmiddellijk en onvoorwaardelijk worden vrijgelaten aangezien ze niets hebben misdaan. Hier zet Amnesty International zich altijd voor in.
Nederland
Amnesty drong in april 2020 onder meer aan op het verder terugbrengen van het aantal mensen in detentie om bestemming met het coronavirus te voorkomen, zie bijgevoegde brief.
Belarus
In Belarus (Wit-Rusland) zitten veel jonge mensen lange gevangenisstraffen uit vanwege lichte drugsvergrijpen die in andere landen vaak met een boete worden afgedaan. De mensenrechtenvertegenwoordiger van de VN riep de autoriteiten op om deze jongeren vrij te laten om besmetting met het coronavirus te voorkomen. De Belarussische mensenrechtenorganisatie Viasna roept daarnaast op tot het opschorten van korte administratieve detentie. Begin mei 2020 werden nog vijftig activisten veroordeeld tot administratieve detentie.
Colombia
In de Colombiaanse hoofdstad Bogotá braken op 21 maart 2020 protesten uit in de La Modelo-gevangenis. Gevangenen vroegen om maatregelen om hen te beschermen tegen de verspreiding van het coronavirus. Tijdens de protesten werden 23 mensen gedood en raakten 83 anderen gewond.
Pakistan
Amnesty heeft op 24 maart 2020 de autoriteiten van Pakistan opgeroepen om gevangenen te beschermen.
Egypte
In Egypte zijn de gevangenisomstandigheden ronduit slecht. Op 20 maart 2020 heeft Amnesty de Egyptische autoriteiten opgeroepen om de duizenden activisten, mensenrechtenverdedigers, journalisten en vreedzame critici van de regering onmiddellijk en onvoorwaardelijk vrij te laten. Zij zitten alleen maar vast omdat ze gebruikmaakten van hun recht op vrije meningsuiting of op vreedzame wijze deelnamen aan protesten. Ook moeten de autoriteiten overwegen om mensen die in voorarrest zitten en mensen met een slechte gezondheid vrij te laten.
België
Amnesty International heeft al vaak gewezen op de zorgelijke toestand in Belgische gevangenissen. Vaak gaat het om verouderde gevangenissen met slechte omstandigheden en is er sprake van overbevolking. België neemt wel maatregelen om een uitbraak in de gevangenis te voorkomen, onder meer door de overbevolking snel weg te werken. Sommige straffen worden ingekort en onder bepaalde voorwaarden kwamen gevangenen vervroegd vrij.
Lees meer over gedetineerden en het coronavirus kort na de uitbraak van het virus in Bahrein, Eritrea, Madagaskar, Tunesië, Chili, Syrië, Rusland, Turkije, Cambodja en Egypte.
