Turkije
Ontwikkelingen in 2016
De mensenrechtensituatie in Turkije verslechterde dramatisch na de mislukte coup op 15 juli en het uitroepen van de noodtoestand op 20 juli 2016. De regering, die sinds de noodtoestand per decreet regeerde, voerde een zuivering door die vele tienduizenden mensen trof: ruim 40 duizend mensen werden gearresteerd en ruim 115 duizend mensen ontslagen of van hun werk geschorst wegens vermeend lidmaatschap van, of sympathie voor, de Gülenbeweging, de PKK of andere oppositionele organisaties. Ruim 20 procent van de Turkse rechters en aanklagers werd ontslagen en in veel gevallen gearresteerd. Ook veel leraren en meer dan 120 journalisten werden opgepakt. Tegen de meeste verdachten is geen aanklacht ingediend en velen kregen geen eerlijk proces.
Wat hebben we bereikt in 2016?
Petitie
In juli, direct na het uitroepen van de noodtoestand, voerde Amnesty een petitieactie waarbij president Erdoğan werd opgeroepen gedurende de noodtoestand de mensenrechten te respecteren. Zo’n 210 duizend mensen wereldwijd ondertekenden de petitie, van wie 35 duizend in Nederland. Resultaat: Vanwege zorgen over de veiligheid van de ondertekenaars is besloten de ondertekende petities niet zelf aan te bieden aan de Turkse autoriteiten. Amnesty Nederland heeft in een brief aan de Turkse ambassade de petitieoproep en het aantal ondertekenaars meegedeeld.
In de dagen en weken na de couppoging besteedden de Nederlandse en internationale media veel aandacht aan Amnesty’s rapporten en nieuwsberichten over de Turkse situatie, waaronder een bericht van 25 juli over mishandeling en marteling van vermeende coupplegers. In een verklaring bestreed president Erdoğan deze bevindingen van Amnesty. Hij voegde er (ten onrechte) aan toe dat Amnesty niet voor hem in actie kwam toen hij in de jaren negentig gewetensgevangene was; Amnesty voerde toen wel degelijk actie voor de onvoorwaardelijke vrijlating van Erdoğan.
Op de bres voor mensenrechtenverdedigers
Gedurende het jaar spande Amnesty Nederland zich samen met Amnesty Turkije in voor Turkse mensenrechtenverdedigers. Er werd samengewerkt met de EU-delegatie in Ankara, de diplomatieke vertegenwoordiging van de Europese Unie, en de Nederlandse post in Ankara. Er waren minimaal vier bijeenkomsten tussen EU-delegatie en mensenrechtenverdedigers; een bijeenkomst gewijd aan de vermoorde mensenrechtenadvocaat Tahir Elci was een suggestie van Amnesty Nederland. Resultaat: In 2016 paste de EU-delegatie haar strategie met betrekking tot Turkse mensenrechtenverdedigers aan en publiceerde die op haar website. Aanleiding voor de aanpassing was een in 2015 door Amnesty Nederland georganiseerde workshop om de behoefte van mensenrechtenverdedigers in kaart te brengen en te matchen met de mogelijkheden van de diplomatieke vertegenwoordigingen.
Lobbyen voor EU-aanwezigheid bij rechtszaken
Amnesty Nederland stemde te bezoeken rechtszaken af met de EU-delegatie, lobbyde namens mensenrechtenverdedigers bij de EU-delegatie om aanwezigheid van de delegatie bij rechtszaken te bewerkstelligen, en vroeg om openbare standpunten over schendingen van de rechten van mensenrechtenverdedigers. Resultaat: In 2016 werden 26 rechtszittingen in Turkije bijgewoond, waaronder vijf door Nederlandse waarnemers. Hieronder was de zaak tegen de ‘Academici voor Vrede’. Deze groep bestaat uit zo’n tweeduizend academici uit Turkije en andere landen die een petitie hebben ondertekend voor beëindiging van het militaire conflict in het zuidoosten van het land. Van hen stonden er in april vier terecht wegens het beledigen van de Turkse staat, regering en functionarissen. Een Amnesty-petitie voor de Academici voor Vrede werd ondertekend door zo’n negenduizend mensen. Na de eerste hoorzitting werden de vier in april vrijgelaten in afwachting van het vervolg van het proces.
Amnesty Nederland ondersteunde ook in 2016 het Amnesty-kantoor in Istanbul zowel financieel als met expertise. Zo waren er waarnemers van Amnesty Nederland aanwezig bij de Istanbul Gay Pride in juni.
Reflectie
Vrijheid van meningsuiting in Turkije was al jarenlang een grote zorg van Amnesty, en de zorgen zijn in 2016 nog verder toegenomen. Door de verslechterende situatie na de couppoging lijken Amnesty’s belangrijkste langetermijndoelen voor Turkije – namelijk het afschaffen van strafwetgeving en antiterrorismewetgeving die gebruikt worden om de mensenrechten te schenden – nog verder weg dan in de voorgaande jaren. Door de gespannen situatie is het voor Amnesty lastig om voor het voetlicht te brengen dat ze een neutrale organisatie is. Amnesty Turkije kon haar werk in 2016 wel voortzetten, ook al werden er bijna vierhonderd Turkse ngo’s per decreet gesloten.
Hoe gaan we verder in 2017?
In 2017 voert Amnesty actie voor vrijheid van meningsuiting en voor mensenrechtenverdedigers in Turkije, specifiek voor gevangen journalisten. Het project voor waarneming van rechtszaken wordt voortgezet. In Nederland zelf ligt de focus op bewustwording van de mensenrechtensituatie in Turkije door (publieks)acties, evenementen en lezingen over Turkije. De veiligheid van het Amnesty-kantoor in Istanbul blijft een belangrijk punt van aandacht.
