Rusland

Ontwikkelingen in 2016

In 2016 werd in Rusland een aantal wetten aangenomen die de vrijheid van meningsuiting, vereniging en vergadering nog verder aan banden leggen – een ontwikkeling die al sinds 2012 gaande is. Zo beperkt de ‘Yarovaya’-wet de internetvrijheid in hoge mate en stelt het strafbaar wanneer ‘betrouwbare’ informatie over geplande terroristische aanvallen, opstanden en kapingen niet aan de autoriteiten wordt gemeld. Met deze wet kunnen mensen die er een andere mening op na houden dan de regering, na verzonnen aanklachten worden vastgezet.

‘Buitenlandse-agentenwet’

De ‘buitenlandse-agentenwet’ uit 2012 verplicht een non-gouvernementele organisatie zich als ‘buitenlandse agent’ te laten registreren wanneer deze financiële steun uit het buitenland ontvangt en zich bezighoudt met wat de wet in vage bewoordingen ‘het ondernemen van politieke activiteiten’ noemt. Voor ngo’s betekent het stempel dat ze zich in al hun uitingen ‘buitenlands agent’ moeten noemen en dat ze onder verscherpt toezicht staan. Hierdoor belanden ze in een maatschappelijk en financieel isolement, omdat weinigen nog met ze willen samenwerken.

Gedurende 2016 groeide de lijst van organisaties die zijn geregistreerd als ‘buitenlandse agent’; aan het eind van het jaar waren het er 148. Ook werd voor het eerst een strafrechtelijk onderzoek geopend naar een medewerker van een organisatie met het label ‘buitenlandse agent’: de voorvrouw van de mensenrechtenorganisatie Vrouwen van de Don. Als dit tot een strafzaak leidt, schept dat een riskant precedent.

De dreiging tegen het Amnesty-kantoor in Moskou nam toe, onder andere door een lasterlijke televisie-uitzending waarin Amnesty werd beschuldigd van steun aan terroristen. In november was het Amnesty-kantoor in Moskou ruim twee weken door de autoriteiten afgesloten.

Wat hebben we bereikt in 2016?

EU-richtlijnen voor mensenrechtenverdedigers

De workshops over de EU-richtlijnen voor mensenrechtenverdedigers die we in 2015 gaven samen met het Amnesty-kantoor in Moskou – voor Russische mensenrechtenverdedigers en vertegenwoordigers van 21 EU-ambassades in Rusland – kregen in 2016 een vervolg. De aanbevelingen uit de workshops zijn onder meer uitgewerkt in twee informele werkgroepen: een op het gebied van proceswaarneming en een met betrekking tot het visumbeleid voor mensenrechtenverdedigers. In de werkgroepen werkten we samen met EU-diplomaten, functionarissen van de EEAS (de dienst die zich bezighoudt met het externe beleid van de EU) en Russische mensenrechtenverdedigers. Resultaat: Uitvoering van de aanbevelingen uit de workshops dragen bij aan bescherming van, en steun voor, Russische mensenrechtenverdedigers. Deelname van EEAS-functionarissen bracht een ruimhartiger visumbeleid dichterbij voor Russische mensenrechtenverdedigers die onder druk staan. Daarnaast zien we een actievere proceswaarneming door de EU in rechtszaken van mensenrechtenverdedigers.

Samenwerking met Russische mensenrechtenorganisaties

We zetten in 2016 onze samenwerking voort met onze Russische partner International Youth Human Rights Movement (YHRM). In 2016 voerde de Moscow Open School for Human Rights (MOSHR), hun educatieproject dat mensenrechtenverdedigers opleidt, een evaluatie uit van (de impact van) zijn lesprogramma’s. Dit leidde tot aanpassingen die de programma’s voor een groter publiek geschikt maken via online toepassingen, en waarmee nog beter wordt ingespeeld op de actuele behoeften van de mensenrechtenorganisaties. Resultaat: Via onze steun aan YHRM en MOSHR dragen we bij aan verandering van binnenuit: versterking van de positie van mensenrechtenorganisaties in Rusland. Wat betreft acties voor individuen kwamen we in 2016 onder andere op voor vrijlating van Ildar Dadin, die tweeënhalf jaar cel kreeg na eenmansprotesten tegen het beleid van president Poetin. Onder een petitie voor zijn vrijlating haalden we 27 duizend handtekeningen op tijdens acties op het festival Zwarte Cross met medewerking van Pussy Riot. Deze handtekeningen zijn deels door Amnesty Nederland afgegeven bij het kantoor van de Russische procureur-generaal in Moskou. Ook voor de medicijnenstudent Konstatin Zadoya die zonder eerlijk proces gedwongen was opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis, werd actiegevoerd.

Acties voor individuen

Wat betreft acties voor individuen kwamen we in 2016 onder andere op voor vrijlating van Ildar Dadin, die tweeënhalf jaar cel kreeg na eenmansprotesten tegen het beleid van president Poetin. Onder een petitie voor zijn vrijlating haalden we 27 duizend handtekeningen op tijdens acties op het festival Zwarte Cross met medewerking van Pussy Riot. Deze handtekeningen zijn deels door Amnesty Nederland afgegeven bij het kantoor van de Russische procureur-generaal in Moskou. Ook voor de medicijnenstudent Konstatin Zadoya die zonder eerlijk proces gedwongen was opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis, werd actiegevoerd. Resultaat: Konstantin Zadoya kwam in augustus 2016 vrij. Ildar Dadin kwam op 26 februari 2017 vrij.

Reflectie

De betrekkingen tussen Nederland/de EU en Rusland zijn bemoeilijkt sinds de crisis rond Oekraïne en de Krim en de nasleep van het neerhalen van vlucht MH17 boven Oekraïne in 2014. Tevens is de ruimte voor het maatschappelijk middenveld in 2016 verder beperkt door de invoering van nieuwe wetten die de vrijheid van meningsuiting, vereniging en vergadering verder aan banden legt.

Onafhankelijke mensenrechtenorganisaties in Rusland hebben grote moeite te blijven functioneren. Onze strategie in 2016 was daarom voornamelijk gericht op de samenwerking met Amnesty’s Moskou-kantoor en met YHRM, en op betere bescherming van en steun voor Russische mensenrechtenverdedigers via het project over de EU-richtlijnen voor mensenrechtenverdedigers. Dit leidde onder meer tot verbeteringen van het mensenrechteneducatieproject en vooruitgang binnen het project over de EU-richtlijnen. Echter op basis van de mogelijkheden die de EU-richtlijnen voor mensenrechtenverdedigers bieden, zou de EU zich nog sterker moeten maken voor ngo’s en individuele mensenrechtenverdedigers.

Hoe gaan we verder in 2017?

In ons Rusland-programma zal de focus sterk liggen op steun aan mensenrechtenverdedigers, onder meer via de internationale campagne voor mensenrechtenverdedigers die Amnesty wereldwijd in 2017 start. We zetten onze lobby voor effectievere EU-steun en -bescherming voor Russische mensenrechtenverdedigers voort. De samenwerking met YHRM wordt verder verdiept.