Etnisch profileren

Het probleem

Etnische minderheden worden in Nederland vaker onderworpen aan politiecontroles dan ‘witte’ Nederlanders, terwijl daar geen objectieve reden voor is. Het is een vorm van discriminatie, waarbij de politie iemand stopt, controleert, fouilleert of aanhoudt mede vanwege zijn huidkleur of herkomst zonder geldige reden en daardoor in strijd met de mensenrechten. Etnisch profileren draagt bij aan een negatieve beeldvorming over etnische minderheden, schaadt de legitimiteit van de Nederlandse politie en is niet effectief voor de bestrijding van criminaliteit.

Etnisch profileren is geen nieuw fenomeen en ook niet een typisch Nederlands verschijnsel. Amnesty maakt zich steeds meer zorgen over etnisch profileren. Daarvoor zijn verschillende redenen. Migratie en etnische minderheden worden in het politieke en maatschappelijke debat in verband gebracht met criminaliteit en onveiligheid. Uitbreiding van de bevoegdheden van de Nederlandse politie, bijvoorbeeld voor identiteitscontroles en preventief fouilleren, werkt etnisch profileren in de hand. Ook verzamelt de politie steeds meer informatie, onder andere bij verkeers- en identiteitscontroles.

Ontwikkelingen in 2016

• De politiecontroles van rapper Typhoon en Feyenoord-doelman Kenneth Vermeer zetten etnisch profileren in 2016 opeens hoog op de politieke en maatschappelijke agenda.
• De discussie over het gebruik van stopformulieren door de politie laaide op. Op dergelijke (digitale) formulieren kan de politie onder meer bijhouden wie gestopt wordt, wat de etniciteit van die persoon is en of de controle leidde tot een boete of aanhouding. Met deze gegevens zouden beschuldigingen van discriminatie simpel kunnen worden bevestigd of weerlegd.
• Het kabinet en de politie onderkennen het probleem van etnisch profileren en hebben maatregelen aangekondigd, die deels al in uitvoering zijn. Het tempo is echter laag.

Wat hebben we bereikt in 2016?

Door de discriminerende politiecontroles van rapper Typhoon en Feyenoord–doelman Kenneth Vermeer stond etnisch profileren opeens enorm in de belangstelling. Amnesty zette het onderwerp op de kaart, met onder meer bijdragen aan presentaties, onder andere op de Politieacademie, en workshops over etnisch profileren en het belang van stopformulieren. Resultaat: De ophef over etnisch profileren leidde tot een motie van de PvdA en D66. Daarop zegde de minister van Veiligheid en Justitie toe een onderzoek in te stellen naar de ervaringen met stopformulieren in het buitenland. Amnesty is gevraagd zitting te nemen in de begeleidingscommissie voor het onderzoek. Het kabinet en de politie onderkennen inmiddels het probleem van etnisch profileren en hebben maatregelen aangekondigd, die deels al in uitvoering zijn.

Gedurende heel 2016 organiseerden wij samen met ngo ControleAltDelete bijeenkomsten om mensen bewust te maken van de gevolgen van etnisch profileren. Tijdens een bijeenkomst in Breda konden jongeren en de politie hierover direct met elkaar discussiëren. Daarnaast organiseerden we een publiek college over politiegeweld naar aanleiding van het overlijden van Mitch Henriquez een jaar eerder. Eind december gingen we in de Melkweg in Amsterdam in gesprek met de leiding van de nationale politie en een vertegenwoordiger van het ministerie van Veiligheid en Justitie over extra maatregelen om etnisch profileren tegen te gaan.

Daarnaast heeft Amnesty (financieel) bijgedragen aan de ontwikkeling van een app waarmee een klacht tegen de politie kan worden ingediend. Deze app is inmiddels in gebruik. Ook produceerden we een filmpje om jongeren te adviseren welke rechten en plichten zij hebben als zij worden staande gehouden.

Reflectie

Sinds Amnesty in 2013 twee rapporten uitbracht over etnisch profileren en de gevolgen daarvan, is nieuw onderzoek gedaan waarin werd vastgesteld dat deze vorm van discriminatie inderdaad plaatsvindt. Daarop hebben de politie en het kabinet verschillende maatregelen aangekondigd, zoals trainingen voor agenten en het vergroten van de diversiteit op de werkvloer. Dat is een belangrijke stap in de goede richting, maar het tempo waarmee de maatregelen worden uitgevoerd is laag. Bovendien is nog onduidelijk hoe de politie het effect van de maatregelen op het terugdringen van etnisch profileren vaststelt. Amnesty is gesprekspartner van politie en kabinet en houdt de invoering van de maatregelen in de gaten. Een belangrijke en succesvolle focus in ons werk in 2016 was daarnaast het vergroten van het bewustzijn over het probleem, zowel bij burgers als bij de politie. Onze samenwerking met de organisatie ControleAltDelete was daarin wederom zeer vruchtbaar.

Hoe gaan we verder in 2017?

Amnesty wil in 2017 de druk op politie en regering opvoeren, om zo een snellere aanpak van etnisch profileren te bewerkstelligen. Daarnaast ligt de focus op het aanpakken van buitensporig politiegeweld, de beperking van de demonstratievrijheid en op het vergroten van bewustwording over het probleem van etnisch profileren, en hoe het kan worden tegengegaan. Ook beginnen we een verkenning naar racistisch geweld door de politie.

Je kunt zeggen dat het frustrerend is dat er niet direct harde afspraken liggen, maar aan de andere kant: internationaal is het uniek dat dit in gang is gezet.

Lees het interview met Jeanet van der Woude over het Bankenconvenant dat mensenrechtenschendingen moet tegengaan door bedrijven waaraan banken leningen verstrekken.