Vakbeweging, vakbonden en mensenrechten
Vakbonden zijn organisaties van arbeiders, boeren en andere werknemers, ontstaan uit de 19-eeuwse arbeidersbeweging.
De opkomst van de vakbeweging hing samen met de industriële ontwikkeling in de 19e eeuw. Tot 1850 was echter in de meeste landen een verbod op vakbonden van kracht.
Vakbonden: Nederland en België
In Nederland werd het Nederlands Verbond van Vakverenigingen (NVV) opgericht in 1905. Het Christelijk Nationaal Vakverbond (CNV) en het Rooms-Katholiek Vakbureau (RKV) ontstonden in 1909. Later fuseerden NVV en RKV tot de Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV). In België ontstonden dergelijke vakverenigingen in dezelfde periode (ABVV, ACV).
Vakbonden: rest van de wereld
In internationaal verband stichtten niet-communistische vakbonden in 1949 het Internationaal Verbond van Vrije Vakverenigingen (IVVV) en organiseerden christelijke bonden zich in het Wereldverbond van de Arbeid (WVA). Eind 2006 fuseerden IVVV (150 miljoen leden) en WVA (25 miljoen) tot het Internationaal Verbond van Vakverenigingen IVV, Engels ITUC). Dat heeft aangesloten bonden in bijna alle landen van de wereld, maar niet in China.
Binnen de Europese Gemeenschap richtten de bonden het Europees Verbond van Vakverenigingen (EVV) op. In Latijns-Amerika is de grootste vakbeweging, van christelijke oorsprong, het Congreso Latinoamericano de Trabajadores (CLAT). IVVV en WVA nemen deel in de ILO, een organisatie van werkgevers, werknemers en overheden. De vakbeweging is in veel landen onderdrukt en veel van haar leden zijn vervolgd. Zo richtte de onderdrukking van de militaire junta in Argentinië (1976-1983) zich speciaal op vakbondsleden.
Sociaaleconomische rechten en vrijheidsrechten
Nagenoeg alle vakbonden richten zich behalve op sociaaleconomische rechten ook op vrijheidsrechten, vooral die van hun leden. Zo werken de Nederlandse vakbonden samen met Amnesty International in acties voor vervolgde vakbondsleden. Tot de voor vakbonden belangrijke rechten behoren die op vereniging en vergadering, en het recht op collectieve onderhandeling. Bekende mensenrechtenverdedigers die zich voor vakbondsrechten hebben ingezet zijn onder meer Lech Walesa (Polen), Muchtar Pakpahan en Dita Indah Sari (Indonesië), Alirio Uribe Muñoz (Colombia) en Wei Jingsheng (China).
Lidmaatschap van vakbonden
Wereldwijd zijn ruim 251 miljoen mensen lid van een vakbond – samen vormen zij ’s werelds grootste sociale beweging. Toch is slechts een bescheiden percentage werknemers vakbondslid. De verschillen tussen regio’s en landen zijn groot. Zo is in Centraal-Afrika slechts 3,6procent van de werknemers lid en in Noord-Europa 31,4 procent. Bovendien neemt wereldwijd het percentage vakbondsleden af door onder meer het toenemende aantal zzp’ers, flexwerkers en tijdelijke medewerkers.
In sommige landen zijn vakbonden verboden, in andere staan vakbondsleden bloot aan bedreiging en terreur. Bovendien zijn vooral in fragielere landen veel mensen werkzaam in de ‘informele’ sector, waar het organiseren van vakbonden nauwelijks mogelijk is.
