Universaliteit van jurisdictie

Universaliteit van jurisdictie is het idee dat bepaalde rechten over de hele wereld door rechterlijke uitspraken afdwingbaar moeten zijn. Het is onderdeel van het internationaal strafrecht.

In diverse verdragen, zoals de Geneefse verdragen, het Genocideverdrag en het VN-verdrag tegen marteling is het principe van aut dedere aut judicare opgenomen, dat wil zeggen dat een staat die een verdachte op zijn grondgebied aantreft, moet overgaan tot uitlevering of berechting.

De arrestatie van de Chileense ex-president Augusto Pinochet in Londen, oktober 1998, was een gevolg van een Spaans rechtshulpverzoek gebaseerd op de universele jurisdictie van het VN-verdrag tegen marteling (Pinochet zou medeverantwoordelijk zijn voor het martelen van Spaanse burgers in Chili). Andere praktijkgevallen zijn schaars gebleven.  De voormalige dictator van Tsjaad Hissène Habré werd in 2016 veroordeeld  door een Senegalese rechter.

Universaliteit van jurisdictie: België

In België leidde actie van onder meer de onderzoeksrechter Damien Vandermeersch tot de berechting van oorlogsmisdadigers uit Rwanda. Een uitzonderlijke Genocidewet (1993) in België voorzag in de universaliteit van jurisdictie en berechting van daders van genocide en (vanaf 1999) misdrijven tegen de menselijkheid en oorlogsmisdrijven waar zij zich ter wereld ook bevonden. Er werden klachten ingediend tegen presidenten en regeringsleiders, maar de reikwijdte van de wet werd in 2003 sterk beperkt.

Universaliteit van jurisdictie: Amnesty’s visie

Het Internationaal Strafhof kent geen universele jurisdictie, want alleen staten die partij zijn bij het statuut van het hof zijn tot berechting of overdracht aan het strafhof verplicht. Amnesty steunt het streven naar uitbreiding van de internationale rechtspraak (zoals die van het Internationaal Strafhof) en van de universele jurisdictie. Nationale berechting verdient de voorkeur, maar internationale berechting of toepassing van universele jurisdictie wordt een vereiste als het niet tot nationale berechting komt.

Universaliteit van jurisdictie: toepassing

Een jaarboek over de toepassing van universele jurisdictie wordt uitgebracht door TRIAL International. Het verslag van een conferentie in Amsterdam over het jaarboek van 2019 staat hier. Een download van het jaarboek 2019 staat hier.