Statelozen

Statelozen zijn mensen die door geen enkele staat als onderdaan worden beschouwd. Ten minste 10 miljoen mensen in de hele wereld zijn staatloos.

Wie geen nationaliteit heeft, wordt door geen enkele overheid erkend en kan geen paspoort of identiteitsdocument krijgen. Statelozen kunnen over het algemeen geen erfgenaam zijn, hebben geen recht op sociale voorzieningen, kunnen zich niet verzekeren en kunnen zich niet registreren in het bevolkingsregister. Legaal werk behoort veelal niet tot de mogelijkheden. Statelozen zijn beroofd van iedere mogelijkheid een bestaan op te bouwen. In de Russische Federatie en voormalige Sovjetrepublieken werden grote groepen stateloos toen de nationaliteit van Sovjetburger verviel. Soms worden mensen stateloos omdat hun ouders niet legaal in het land wonen, zoals veel Haïtianen in de Dominicaanse Republiek, Maleisiërs in Brunei en Birmezen in Thailand.

VN-verdrag over stateloosheid

Na de Tweede Wereldoorlog waren talloze Europeanen door de nationale herindelingen stateloos geworden. In 1954 namen de VN een Verdrag betreffende de status van statelozen aan, dat statelozen ongeveer dezelfde rechten biedt als erkende vluchtelingen. Een VN-verdrag over de beperking van stateloosheid (1961) beschrijft gedetailleerd hoe staten zich moeten inspannen om mensen een nationaliteit te geven of te voorkomen dat zij die verliezen.

Stateloosheid in Nederland

In Nederland waren in 2022 zo’n 6.000 mensen als staatloos geregistreerd in de Basisregistratie Personen (BRP). Dat is maar een deel van de 30.000 personen van wie de nationaliteit onbekend is in de BRP.

Op 1 oktober 2023 trad in Nederland de ‘Wet vaststellingsprocedure staatloosheid’ in werking. Statelozen die niet met documenten kunnen aantonen dat zij staatloos zijn, kunnen een uitspraak van de rechter krijgen over hun status. Vastgestelde staatloosheid geeft aan deze mensen meer rechten. Zij kunnen een reisdocument aanvragen en via een versoepelde regeling Nederlander worden. Daarna kunnen zij na 3 jaar legaal verblijf de Nederlandse nationaliteit aanvragen, tegen lagere kosten.

Een organisatie die zich in het bijzonder inzet voor statelozen in Nederland is Dokters van de Wereld. De VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR heeft over stateloosheid in Nederland en daarbuiten een website.