Rechters, rechtspraak, onafhankelijkheid van de rechterlijke macht

Rechtspraak is de toepassing van wetten door rechters.

Het VN-verdrag (BuPo) vereist dat een gearresteerde meteen voor de rechter wordt gebracht, dat de rechter op korte termijn beslist over de wettigheid van zijn gevangenneming (habeas corpus), dat ieder die het slachtoffer is geweest van onwettige detentie recht heeft op compensatie en dat niemand tweemaal voor hetzelfde misdrijf mag worden veroordeeld. Een gerechtshof kan een reguliere juridische instelling zijn waartoe advocaten toegang hebben, maar ook een administratief of militair hof met veel minder waarborgen.

Onafhankelijkheid van de rechterlijke macht

Een verklaring van de VN uit 1985 gaat over de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. Die wordt gevormd door onder meer rechtswaarborgen, de afwezigheid van intimidatie en de training van rechters. Er zijn echter geen bepalingen voor de opleiding of benoeming van rechters of voor de procedure van de rechtspraak. In veel landen wordt de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht ook bedreigd door het feit dat militaire rechtbanken zich verregaande bevoegdheden toe-eigenen inzake berechting van terroristen, oppositieleden en anderen die een bedreiging van het regime vormen. In zo’n hof bestaat bijvoorbeeld geen recht op bijstand door een advocaat, op openbaarmaking van belastend materiaal of zelfs op openbaarmaking van de gronden van de aanklacht.

Het VN-verdrag (BuPo) spreekt van ‘gelijkheid voor het hof’ en van het ‘recht op berechting door een bevoegd hof’, maar noemt geen voorwaarden waaraan een hof moet voldoen. Wel staan in diverse VN-verdragen regels voor een eerlijk proces en voor de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht.

De VN hebben een speciale rapporteur voor de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, die jaarlijks in tientallen landen misstanden noemt.

Rechtspraak na de Rwandese genocide

Het ontbreken van goed opgeleide en voldoende ondersteunde rechters is vaak een groot obstakel gebleken voor het vervolgen van ernstige schendingen. In Rwanda waren na de genocide van 1994, die meer dan een half miljoen mensenlevens kostte, slechts drie Rwandese rechters beschikbaar.