Racisme en rassendiscriminatie
Racisme is een groep om raciale redenen discriminerend behandelen of daarover vernederende uitspraken doen.
Discriminatie is in Nederland wettelijk verboden, al zijn de maatregelen daartegen niet altijd even effectief. Racisme is geen juridische term en staat daarom niet in de Nederlandse wet. Maar in het dagelijks taalgebruik wordt met racisme hetzelfde bedoeld als ‘discriminatie op grond van ras’, wat wettelijk verboden is.
Kolonialisme, antisemitisme en apartheid
In de 19e eeuw ontstond het idee van het ‘blanke superieure ras’ dat door vermenging met andere rassen ten onder dreigde te gaan. Deze theorie werd vaak gebruikt als rechtvaardiging voor het kolonialisme: de Europeanen zouden het morele recht hebben om landen met een niet-Europese bevolking te overheersen.
Het antisemitisme vermengde religieuze, culturele en raciale elementen. De nazi’s beschouwden de Joden als een inferieur ras met specifieke uiterlijke kenmerken.
Na 1945 ontstonden sterke antiracistische tendensen. Het idee van raciale superioriteit werd veroordeeld als racisme en het besef drong door dat vrijwel ieder mens genen van diverse ‘rassen’ heeft.
In Zuid-Afrika was de situatie anders: van 1948 tot 1990 voerde de blanke minderheid een apartheidsbewind. Apartheid, het officiële systeem van rassensegregatie, wordt inmiddels beschouwd als een misdaad tegen de menselijkheid. Het woord is in de meeste andere talen overgenomen en is nu een synoniem voor elke vorm van rassenscheiding.
Verdrag tegen rassendiscriminatie
In 1965 namen de Verenigde Naties het Verdrag tegen rassendiscriminatie aan. De lidstaten moeten elke twee jaar rapporteren en werken samen in een comité tot uitbanning van rassendiscriminatie. Het verdrag bevat een procedure voor statenklachten en individuele klachten.
De eerste individuele klacht, in 1993, kwam uit Nederland. Het comité oordeelde dat een Marokkaanse man, L.K., door de Utrechtse politie onvoldoende tegen racistisch geweld was beschermd en dat de Nederlandse overheid nalatig was geweest in het vervolgen van de schuldigen.
Op grond van het VN-verdrag zijn nationale overheden verplicht rassendiscriminatie tegen te gaan. Een voorbeeld is de bepaling van de Nederlandse rechter dat het onrechtmatig was verkiezingspamfletten te verspreiden met een discriminerende en beledigende inhoud voor buitenlanders.
Conferentie over racisme
De UNESCO organiseerde de World Conference Against Racism in 1978, 1983, 2001, 2009 en 2021. Op de conferentie in 2001 beschuldigden Arabische staten Israël van ‘racistische praktijken’ en stelden ze het zionisme gelijk aan racisme. Dit leidde tot een botsing met de Verenigde Staten, Canada en de Europese Unie en de conferenties van 2009 en 2021 werd vervolgens door een groot aantal, vooral westerse landen, geboycot.
Maatschappelijke aandacht
De maatschappelijke aandacht voor discriminatie en racisme is de laatste jaren gegroeid. Zo vinden tegenstanders van Zwarte Piet dat de figuur stereotyperende en racistische eigenschappen heeft. De bestuursrechter van de Amsterdamse rechtbank oordeelde in juli 2014 dat het uiterlijk en gedrag van Zwarte Piet tot het beeld leidde dat zwarte mensen ondergeschikt en dom zijn.
In 2020 zijn er de Black Lives Matter-demonstraties geweest en ook was er veel aandacht voor het slavernijverleden. In 2022 heeft de Nederlandse regering hier excuses voor gemaakt en eerder ook al voor de koloniale oorlogsmisdaden. Discriminatie en racisme speelde ook bij de toeslagenaffaire, waarbij Nederlanders met een dubbele nationaliteit bij de aanvraag van kinderopvangtoeslag een strengere controle kregen dan andere Nederlanders.
De regering erkende dat er in Nederland een doorwerking bestaat van het slavernijverleden in de vorm van institutioneel racisme. Institutioneel racisme of staatsracisme sluit bevolkingsgroepen uit, en marginaliseert en discrimineert hen door formele of informele regels vanuit instituties.
Maatregelen tegen discriminatie en racisme
In 1985 is het Landelijk Bureau Racismebestrijding opgericht, het latere Artikel 1, dat gefinancierd werd door de Rijksoverheid. In 2002 is het Nationaal Platform voor overleg en samenwerking tegen Racisme en Discriminatie opgericht. Rita Verdonk, minister van Vreemdelingenzaken en Integratie tussen 2003 en 2006, hief het platform op Het Platform.
Recent is er vanuit de overheid weer meer aandacht voor discriminatie en racisme. Het kabinet stimuleert slachtoffers bijvoorbeeld om er melding te maken. In 2021 is er een Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme (NCDR) ingesteld. De NCDR werkt samen met de Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme.
Het College voor de Rechten van de Mens ziet toe op de naleving van de mensenrechten in Nederland. Iedereen die zich gediscrimineerd voelt kan hier een klacht indienen. Zie ook de website Discriminatie.nl over discriminatie in Nederland.
Er bestaat ook een netwerk van Europese organisaties tegen racisme: The European Network Against Racism (ENAR). Het Bureau van de Europese Unie voor Grondrechten (FRA), gevestigd in Wenen, bevordert en beschermt de mensenrechten in de Europese Unie.
