Ontwapening en mensenrechten

Ontwapening is de naam voor verschillende begrippen, waaronder gedwongen vernietiging van wapens na een nederlaag.

Vier definities van ontwapening

1. Gedwongen vernietiging van wapens na een nederlaag, zoals die bijvoorbeeld in het Verdrag van Versailles (1919) werd opgelegd aan Duitsland.
2. Bilaterale overeenkomsten tussen landen, zoals tussen de VS en de Sovjet-Unie, om tot wederzijdse vermindering van wapens te komen.
3. Volledige afschaffing van alle wapens, zoals sommige aanhangers van het pacifisme en de vredesbeweging bepleiten.
4. Beperking van de nationale bewapening door internationale afspraken en verdragen, vooral onder toezicht van de VN. In 1959 begon een ontwapeningscomité van tien landen uit Oost en West besprekingen, maar er kwam nauwelijks overeenstemming. Het Westen wilde een geleidelijke, gecontroleerde afschaffing, de Sovjet-Unie streefde naar algehele ontwapening binnen enkele jaren. Sinds 1962 vonden besprekingen plaats in Genève, vooral over nucleaire wapens, biologische en chemische wapens. Voorbeelden van maatregelen voor wapenbeheersing zijn de SALT-I- en SALT-II-akkoorden (1972, 1979) en het INF-akkoord (1987). In 1997 werd in Ottawa een verdrag tegen landmijnen aanvaard. De VS zegde in 2001 het ABM-verdrag op – het was getekend in 1972 om de inzet van ‘defensieve’ raketten aan banden te leggen. Het ‘VN-wapenverdrag’ is een verdrag uit 1980 over het verbod en de beperking van het gebruik van bepaalde conventionele wapens, die uitzonderlijk schadelijke of onnauwkeurige effecten te hebben (niet-onderscheidende wapens). In protocollen bij dit verdrag worden onder meer niet-herkenbare fragmentatiebommen, landmijnen en brandwapens verboden.

Ontwapening: Amnesty’s visie

Amnesty is geen ‘pacifistische’ organisatie: ze meent dat oorlog als laatste toevlucht geoorloofd kan zijn en dat het gebruik van bepaalde wapens onder heel specifieke voorwaarden gerechtvaardigd kan zijn. De organisatie wijst voortdurend op de gevaren die het wijdverbreid bezit van wapens met zich meebrengt en roept op tot het sterk aan banden leggen van wapenbezit bij regeringen en particulieren.

Amnesty ijvert voor een sterk Wapenhandelsverdrag, dat vooral de handel in ‘kleine’ wapens moet terugdringen en aan voorwaarden binden. Zo’n verdrag werd in 2013 aangenomen door de Verenigde Naties. In 2023 hadden 113 staten het bekrachtigd.