Monumenten en musea voor mensenrechten

Er is steeds meer belangstelling voor het oprichten van monumenten voor degenen die slachtoffer zijn geworden van genocide en andere schendingen van mensenrechten.

Zo’n herinneringsmonument kan de vorm aannemen van bijvoorbeeld een gedenksteen, een museum, een herdenkingsdag, een boek of een virtueel monument in de vorm van een website. Soms laat een monument lang op zich wachten: Nederland schafte de slavenhandel af in 1863, maar pas in 2003 kwam er in het Amsterdamse Oosterpark een monument voor de slachtoffers van de slavernij.

Sovjet-Unie en Duitsland

Wereldwijd zijn er nu ten minste 57 musea ter herdenking van de Holocaust. Op de plaats van enkele voormalige Sovjetkampen, waar miljoenen mensen omkwamen, zijn nu gedenkstenen geplaatst of eenvoudige musea ingericht. Meer dan 350 monumenten zijn in Duitsland gewijd aan slachtoffers van de DDR (1945-1989).

Cambodja, Zuid-Afrika, Chili en Bosnië

De voormalige gevangenis van Tuol Sleng in Cambodja, waar tussen 1975 en 1978 nagenoeg alle 20 duizend gevangenen werden vermoord, is nu een museum dat veel toeristen trekt. Ook een toeristische trekpleister is Robbeneiland bij Kaapstad, waar de Zuid-Afrikaanse activist Nelson Mandela gevangen zat. Op het kerkhof van Santiago, Chili, is een groot monument geplaatst met de namen van meer dan 2000 mensen die zijn gedood of verdwenen onder het bewind van Pinochet (1973-1989). In 2003 is in Bosnië een monument onthuld op de plaats waar in 1995 circa 7500 mannen uit Srebrenica werden afgevoerd.

Belangrijke lokale monumenten zijn er verder voor de slachtoffers van onderdrukking en geweld in onder meer Argentinië, Rwanda, de Filipijnen en Roemenië.

Omstreden monumenten en musea

Monumenten en musea zijn vaak omstreden, omdat ze ook een interpretatie van de gebeurtenissen zijn. Zo zijn monumenten voor de slachtoffers van buitengerechtelijke executies in Guatemala herhaaldelijk verwoest door aanhangers van voormalige militaire regimes. In Boedapest is het toeristisch museum Huis der Terreur, een voormalige gevangenis van de geheime dienst, verweten dat het te eenzijdig de misdaden van het stalinistisch regime weergeeft. De daar tentoongestelde portretten van `geheime agenten’, van wie velen nog in leven zijn, zouden tot een heksenjacht aanleiding geven.

Er zijn 135 monumenten in 25 landen voor de slachtoffers van de genocide op de Armeniërs die zich rond 1915 afspeelde (in Nederland staat zo’n monument op een begraafplaats in Assen), maar vanwege heftige tegenwerking van de regering kon tot dusverre geen monument worden geplaatst in Turkije, het land waar de genocide plaatsvond.