MeToo en mensenrechten

MeToo (of #MeToo) is een initiatief tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag, seksuele intimidatie, lastigvallen, misbruik, aanranding en verkrachting, in het bijzonder binnen de machtsverhouding van een werk- of onderwijsomgeving. Het gaat daarbij om aantasting van de menselijke waardigheid en vaak ook om geweld tegen vrouwen, mannen en minderjarigen.

MeToo wordt wel omschreven als een beweging, maar er is geen sprake van een organisatie of van leidende figuren. Het initiatief begon in oktober 2017 met de hashtag #MeToo op sociale media, nadat een aantal modellen en actrices de machtige Amerikaanse filmproducer Harvey Weinstein beschuldigden van seksueel misbruik (in 2020 werd hij schuldig bevonden en veroordeeld).

De term MeToo was echter al eerder geïntroduceerd, namelijk in 2006 door de zwarte burgerrechtenactiviste Tarana Burke uit de Verenigde Staten. Een jong meisje had haar eerder toevertrouwd seksueel misbruikt te zijn. Burke was hier zelf ook slachtoffer van en bedacht zich achteraf dat ze ‘Me too’ had willen zeggen om te laten merken dat het meisje niet de enige was.

Vanaf 2017 kregen vooral de klachten over misdragingen van Amerikaanse beroemdheden, bijna allemaal mannen, internationale aandacht. In tientallen landen is het initiatief daarna overgenomen, vaak onder een lokale naam.

Machtsongelijkheid

Bij MeToo gaat het om situaties van machtsongelijkheid die leiden tot intimidatie, lastigvallen en onvrijwillige seks. Meestal speelt het zich af in een werk- of onderwijsrelatie. De dader is een leidinggevende of meerdere in de hiërarchie, of iemand van wie beslissingen afhangen. Het is bijna altijd iemand die bij het slachtoffer bekend is.

Soms wordt gepleit om het concept van MeToo uit te breiden naar seksuele intimidatie en seksueel geweld tegen vrouwen en ook mannen in het algemeen, seksueel misbruik binnen het gezin of seksueel geweld tegen sekswerkers.

Mensenrechten en MeToo

In MeToo wordt altijd de persoonlijke waardigheid van het slachtoffer geschonden. Er is sprake van schendingen van mensenrechten als de overheid erbij betrokken is of niet adequaat optreedt. De overheidsbetrokkenheid kan bijvoorbeeld zijn dat een ambtenaar, functionaris, rechter of gevangenisbewaarder zich schuldig heeft gemaakt aan lastigvallen en seksueel geweld tegen vrouwen (en soms ook tegen mannen). In andere gevallen zijn het misdrijven of wandaden van burgers tegen burgers, waarover een strafrechter of civiele rechter een uitspraak kan doen.

In maart 2018 hebben VN-mensenrechtendeskundigen ‘de krachtige wereldwijde beweging’ van MeToo geprezen. Deze heeft volgens hen ‘de schijnwerpers gericht op seksueel geweld tegen vrouwen en genderongelijkheid, en hulde gebracht aan degenen die zich durfden uit te spreken en verandering te eisen.’ Ze schrijven: ‘Door op deze schaal naar buiten te komen, schudden vrouwen eeuwenoude gevestigde discriminerende normen af die seksueel geweld tegen vrouwen normaliseren, accepteren en rechtvaardigen en die vrouwen hebben gedwongen tot een rol van ondergeschiktheid.’

Amnesty’s rol

In april 2018 noemde Amnesty Internationals secretaris-generaal Salil Shetty de MeToo-beweging ‘een krachtig voorbeeld van mensenrechtenactivisme’. Nationale Amnesty-afdelingen in onder meer Frankrijk, Zwitserland, Canada, Australië en Japan zijn acties rondom de internationale bewustwording van MeToo gestart.

Amnesty heeft onder meer gerapporteerd over seksuele intimidatie op grote schaal in China en Egypte.

MeToo in Nederland

In Nederland zijn er inmiddels ook verschillende MeToo-schandalen geweest. Zo bracht in 2022 een aflevering van BOOS, een BNNVARA-programma op YouTube, misstanden bij het televisieprogramma The Voice of Holland aan het licht. Hierna volgde een grote hoeveelheid reacties uit onder andere de media- en cultuursector.

Gevolgen van MeToo

Sinds 2017 wordt er meer over het onderwerp grensoverschrijdend gedrag gepraat en zijn meer slachtoffers open over wat hen overkomen is. Berechting blijft echter vaak achterwege. De zedenpolitie is druk met alle meldingen en harde bewijslast tegen de dader blijkt vaak lastig te vinden.

MeToo-aanklachten houden daarnaast het gevaar in dat mensen ten onrechte worden beschuldigd. Als dat aantoonbaar zo is, is er sprake van laster die niet valt onder de vrijheid van meningsuiting.