Mensenrechtenverdragen en ratificatie

Ratificatie is het bekrachtigen van (partij worden bij) een internationaal verdrag.

In het algemeen wordt over de tekst van verdragen onderhandeld door regeringsvertegenwoordigers (diplomaten), waarna de regering het verdrag ondertekent. Vervolgens besluit het parlement over ratificatie.

Ook een niet-geratificeerd verdrag heeft betekenis, omdat een regering door andere staten kan worden gehouden aan wat zij in goed vertrouwen heeft ondertekend. Vaak geldt zo’n verdrag in landen die het niet hebben bekrachtigd als ‘gewoonterecht’.

Een verklaring kan niet worden ondertekend of geratificeerd, maar slechts worden aanvaard. De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) is dus niet ‘ondertekend’ door staten – staten aanvaarden de UVRM automatisch als ze lid worden van de Verenigde Naties.

Ratificatie: stand van zaken

In 2023 was de stand van ratificatie van de VN-verdragen die over mensenrechten gaan:

1. Verdrag over burgerrechten en politieke rechten: 173 landen
2. Facultatief protocol bij dit verdrag (klachten en onderzoek): 116 landen
3. Tweede facultatief protocol bij dit verdrag over het uitbannen van de doodstraf: 90 landen
4. Verdrag over economische, sociale en culturele rechten: 171 landen
5. Facultatief protocol bij dit verdrag (klachten en onderzoek): 28 landen
6. Verdrag over het uitbannen van rassendiscriminatie: 182 landen
7. Verdrag over het uitbannen van de achterstelling van vrouwen: 189 landen
8. Facultatief protocol bij dit verdrag (klachten en onderzoek): 115 landen
9. Verdrag tegen marteling: 173 landen
10. Facultatief protocol bij dit verdrag (klachten en onderzoek): 93 landen
11. Verdrag over de rechten van het kind: 196 landen
12. Facultatief protocol bij dit verdrag over kinderen in gewapend conflict: 173 landen
13. Facultatief protocol bij dit verdrag over kinderprostitutie en kinderporno: 178 landen
14. Facultatief protocol bij dit verdrag over communicatie (klachten en onderzoek): 51 landen
15. Verdrag over de bescherming van migrantenwerkers: 59 landen
16. Verdrag over de bescherming tegen gedwongen verdwijning: 72 landen
17. Verdrag over de rechten van gehandicapten: 189 landen
18. Facultatief protocol bij dit verdrag (klachten en onderzoek): 92 landen
19. Genocideverdrag: 153 landen
20. Vluchtelingenverdrag: 146 landen
21. Facultatief protocol bij dit verdrag (status van vluchtelingen): 147
22. Verdrag over het internationaal strafhof (semi-onafhankelijk van de VN): 124 landen

Een facultatief protocol is een verdrag dat later aan een al bestaand wordt toegevoegd. Het moet apart door staten worden bekrachtigd. De meeste facultatieve protocollen zijn verdragen waarmee burgers en organisaties het recht krijgen om over een vermeende schending van het verdrag een klacht in te dienen bij een comité dat toezicht houdt op het verdrag. Dat comité kan dan een onderzoek instellen. De conclusie van zo’n onderzoek wordt openbaar gemaakt – dat is de enige sanctie die het comité ter beschikking heeft, want geen van de VN-verdragen heeft een eigen rechtbank. Het verdrag voor het internationaal strafhof (Statuut van Rome) is niet door de VN, maar door een groep staten in het leven geroepen. Het verdrag wordt wel steeds betrokken in het werk van de VN.

Ratificatie door Nederland

Nederland ratificeerde de meeste verdragen, maar heeft er (tot eind 2023) enkele alleen nog maar ondertekend, als eerste stap. Dat zijn het verdrag over migrantenwerkers en het facultatieve protocol bij het verdrag over mensen met een handicap. Nederland ratificeerde, zoals alle lidstaten van de Raad van Europa, het Europees Mensenrechtenverdrag. Daarmee ratificeerde het ook de bevoegdheid van het Europees Mensenrechtenhof en het Europees Verdrag tegen Marteling, dat een comité de bevoegdheid geeft klachten van burgers te behandelen en elke gevangenis te bezoeken.