Artsen, medische ethiek en medische neutraliteit
Artsen en andere gezondheidswerkers moeten zich houden aan de beginselen van medische ethiek.
De medische ethiek is in (niet-bindende) internationale verklaringen en gedragscodes is vastgelegd en gebaseerd is op bindende normen uit het internationaal recht. In de eed van Hippocrates, waarschijnlijk ontstaan in de 5e eeuw v.Chr., wordt artsen voorgeschreven alleen behandeling toe te passen die de patiënt tot voordeel is. De oorspronkelijke eed verbood onder meer abortus en euthanasie. Die verboden komen in de huidige Nederlandse eed (van 2003) niet meer voor.
Internationale verklaringen
In 1975 aanvaardde de Wereld Medische Associatie de Verklaring van Tokio, die Britse artsen steunde in hun weigering om marteling in Noord-Ierland goed te keuren of daaraan mee te werken. In hetzelfde jaar aanvaardden de VN een Verklaring over de bescherming van alle personen tegen marteling, en bracht de Internationale Raad van Verpleegkundigen een verklaring uit over de rol van de verpleger bij de zorg om gedetineerden en gevangenen.
In 1977 aanvaardde de Wereld Psychiatrische Organisatie in Hawaï een beroepscode tot preventie van misbruik van psychiatrische ideeën, vaardigheden en technieken. Zij verwierp het misbruik van psychiatrie in de Sovjet-Unie en stelde een commissie voor onderzoek naar klachten in.
Nationale medische verenigingen hebben in verschillende landen, waaronder Turkije en Chili, beroepsgenoten die zich schuldig hadden gemaakt aan medewerking aan marteling uitgestoten. Het VN-verdrag voor Burgerrechten en Politieke Rechten (BuPo) schrijft uitdrukkelijk voor dat niemand zonder zijn in vrijheid gegeven toestemming mag worden onderworpen aan medische en wetenschappelijke experimenten.
Artsen en mensenrechten
De rol van artsen bij kwesties van mensenrechten betreft onder meer de medische opvang van asielzoekers, begeleiding bij hongerstaking, forensisch onderzoek en de hulp aan slachtoffers van alle strijdende partijen volgens het beginsel van medische neutraliteit. Artsen zijn in gevangenissen ook betrokken geweest bij marteling en bij misbruik van psychiatrie. Dat laatste werd aangeklaagd door onder anderen de Russische dissident Vladimir Boekovski.
Een belangrijke internationale organisatie voor gezondheidszorg en mensenrechten is Physicians for Human Rights, de Nederlandse tak daarvan is de Johannes Wier Stichting. De organisatie Artsen zonder Grenzen legt zich toe op hulpverlening en bescherming van mensenrechten in conflictgebieden. Het Rode Kruis geeft deze hulpverlening ook en bezoekt onder meer gevangenen, maar doet in de regel geen uitspraken over de situatie van de mensenrechten.
Artsen en medische neutraliteit
Medische neutraliteit is het beginsel dat het verlenen van medische zorg aan bijvoorbeeld gewonden van diverse partijen in een conflict, een neutrale handeling is. Dit is uitgangspunt van organisaties zoals het Rode Kruis, Artsen zonder Grenzen en Physicians for Human Rights. Voor schendingen van medische neutraliteit, zoals door het bedreigen van gezondheidswerkers en het verhinderen van hun hulp in gewapende conflicten, is in recente jaren veel meer aandacht gekomen. Vooral in binnenlandse conflicten zou de medische neutraliteit steeds minder worden gerespecteerd. Diverse ngo’s hebben aangedrongen op het aanstellen van een speciale rapporteur van de VN voor dit onderwerp. Er wordt inmiddels door speciale rapporteurs, waaronder die voor gezondheidsrechten, wel veel over medische neutraliteit bericht.
