Kiesrecht en mensenrechten
Kiesrecht is het recht om deel te nemen aan de behandeling van openbare aangelegenheden, om te stemmen en om gekozen te worden.
Volgens het VN-verdrag voor Burgerrechten en Politieke Rechten (BuPo) houdt het kiesrecht in:
- Het recht om deel te nemen aan de behandeling van openbare aangelegenheden, rechtstreeks of door middel van vrijelijk gekozen vertegenwoordigers, zoals in een parlement.
- Het recht om te stemmen (actief kiesrecht).
- Het recht om gekozen te worden (passief kiesrecht) in periodieke verkiezingen met geheime stemming.
Voorwaarde voor een democratisch kiesrecht zijn geheimhouding en de mogelijkheid om een echte keuze te maken. In Nederland mogen ook gedetineerden (bij volmacht) stemmen, maar kan kiesrecht worden onthouden aan degenen die wegens geestelijke stoornis onder curatele staan.
Of het kiesrecht werkelijk wordt nageleefd is vaak moeilijk vast te stellen, omdat er zoveel vormen van kiessystemen zijn: met absolute meerderheid, twee derde meerderheid, gewogen meerderheid (sommige stemmen stellen zwaarder), getrapte (indirecte) verkiezingen, enzovoort. Sommige staten staan wel vrije verkiesbaarheid maar geen meerpartijenstelsel toe.
Kiesrecht: aanvankelijk een mannenzaak
In de 19e eeuw kregen steeds grotere groepen kiesrecht, maar tot het begin van de 20e eeuw was het bijna overal voorbehouden aan mannen, en dan vaak ook nog alleen aan de meer welgestelden onder hen. Vrouwen kregen in Nederland kiesrecht in 1922, in België in 1948. In Zwitserland is vrouwenkiesrecht pas algemeen geworden in 1991. Sinds 1983 hebben ook niet-Nederlandse ingezetenen kiesrecht bij gemeentelijke verkiezingen. Sinds 2004 bestaat dat recht ook in België.
Kiesrecht in steeds meer landen
In de golf van democratisering vond sinds 1989 in tientallen landen in Oost-Europa en landen van het globale Zuiden de (her)instelling plaats van het algemeen kiesrecht in vrije en geheime verkiezingen.
Arabische landen als Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten verleenden vrouwen pas ver in de 21ste eeuw kiesrecht. In verscheidene landen, waaronder China, zijn nationale verkiezingen helemaal voorgekookt, maar voor plaatselijk bestuur valt er steeds meer echt wat te kiezen.
Verbod op deelname aan verkiezingen
Politieke partijen verbieden om aan verkiezingen deel te nemen is in democratische landen vaak een punt van grote verdeeldheid. Van Nederlandse partijen wordt het verkiezingsprogramma niet beoordeeld. Toch werd bijvoorbeeld de Nederlandse Volksunie, een racistische partij, in 1982 geschrapt uit het kiesregister, omdat de wijze waarop de partij haar ideeën uitdroeg raakte aan de rechten van anderen. In 2001 erkende het Europese Hof voor Mensenrechten het recht van Turkije om een fundamentalistische partij te verbieden, omdat die partij de democratische regels niet wilde respecteren.
