Intellectueel eigendom en mensenrechten

Intellectueel eigendom is de aanspraak die een individu of groep kan maken op niet-materiële zaken zoals een uitvinding, idee, techniek, ontwerp of kunstwerk. Auteursrecht valt ook onder intellectueel eigendom.

Intellectueel eigendom is controversieel. Zo heeft een onderneming intellectueel eigendomsrecht op door haar ontwikkelde medicijnen. Maar dat kan ertoe leiden dat medicijnen, zoals tegen aids, heel duur blijven en daarom niet bereikbaar zijn voor grote delen van de wereldbevolking.

Een onderneming die informatietechnologie ontwikkelt, zoals het Windows-besturingsprogramma van Microsoft, kan feitelijk een monopolie uitoefenen als het bedrijf dat product met enorme financiële ondersteuning op de markt zet. Een staat kan eigendom claimen van satellietfoto’s die bijvoorbeeld olievoorraden aantonen, maar ook natuurrampen kunnen voorspellen of militaire bases in kaart brengen.

Intellectueel eigendom en patenten

De huidige tendens is dat intellectueel eigendom beter beschermd moet worden als het om uniek, vaak artistiek werk gaat. In 1998 introduceerden de VS patenten op ‘bedrijfsmethoden’, wat inhield dat een bedrijf patent kon aanvragen op een stijl van bedrijfsvoering. Dat heeft geleid tot veel kritiek, want daardoor krijgen bedrijven nog meer een monopoliepositie, zelfs over zoiets als de manier waarop een broodje wordt belegd.

China ontduikt patenten op grote schaal, zoals door illegale edities van cd’s en software, maar de Wereldhandelsorganisatie (WTO) treedt daar steeds strenger tegen op. Anderzijds zijn binnen de WTO afspraken gemaakt om zaken van algemeen nut, zoals medicijnen, software of historische bronnen, juist zo breed mogelijk beschikbaar te stellen, desnoods door aan de scheppers ervan compensatie te geven.

Intellectueel eigendom en piraterij

Het zonder betaling aan rechthebbenden downloaden en doorgeven van materiaal op internet (films, muziek, software) heet piraterij. Geregeld hebben rechters in Nederland en België gevonnist dat sites die dit materiaal aanbieden gesloten moeten worden. Dat blijkt weinig effectief, omdat telkens andere sites worden opgericht en een heel groot aantal mensen daarvan gebruik blijft maken.

Tegenstanders van een verbod op ‘piratensites’ vinden dat de grote maatschappijen relatief slechts weinig inkomsten verliezen aan de piraterij en dat intellectueel eigendom zodanig wordt beschermd dat rechthebbenden daaruit onevenredig lang onevenredig veel inkomsten krijgen.