Inheemse volken en mensenrechten

Inheemse volken (Engels: indigenous peoples, Spaans: indigenas) zijn bevolkingsgroepen die een bepaald grondgebied bewoonden voordat daar kolonisten of immigranten kwamen wonen, en die eigen gebruiken en cultuur in stand hebben gehouden.

Wereldwijd worden 250 tot 300 miljoen mensen tot de inheemse volken gerekend. Inheemse volken zijn vaak bedreigd of zelfs uitgemoord. Vaak komen zij nog altijd met de nieuwkomers in conflict over zaken als landrechten, gebruik van de eigen taal, deelname aan bestuur en respect voor eigen tradities en wetten. De meeste inheemse volken zijn nu in de minderheid binnen de staat, maar sommigen zijn naar aantal een meerderheid, zoals de Maya in Guatemala.

Inheemse volken en mensenrechtenschendingen

Op verschillende manieren worden speciaal inheemse volken slachtoffer van schendingen van mensenrechten:

• Ze worden als ‘achtergebleven’ groepen gediscrimineerd en soms ze zelfs slachtoffer van genocide.
• Land wordt in beslag genomen zonder dat de aanspraken van inheemse volken worden erkend.
• Taal en cultuur van inheemse volken worden onderdrukt omdat die niet zouden passen in de moderniserende staat.
• Rebellengroepen zijn vaak actief in afgelegen gebieden waar inheemse volken wonen; de inheemsen worden dan ongewild betrokken in de gewapende strijd.

Internationale erkenning

De rechten van inheemse volken zijn pas in recente jaren erkend. Het belangrijkste verdrag is het ILO-verdrag (no. 169) over inheemse en tribale volken in onafhankelijke landen. Veel aandacht voor inheemsen bestaat bij de Unesco. Bij de VN-Mensenrechtenraad bestaat sinds 2000 een Permanent Forum voor Inheemse Kwesties. De VN aanvaardden in 2007 een ‘Verklaring over de rechten van inheemse volken’.

In het ontwerp van ‘VN-richtlijnen voor mensenrechten en behoeve van bedrijven’ wordt gewezen op de landrechten en andere rechten van inheemse volken. Problematisch blijft dat niet alle traditionele aanspraken kunnen worden omgezet in eigendom volgens internationale normen en dat niet alle traditionele gebruiken (die wreed en discriminerend kunnen zijn, zoals riten van inwijding in de gemeenschap) stroken met universele normen van mensenrechten.

Nobelprijs voor de Vrede

De Guatemalteekse Rigoberta Menchú Tum kreeg voor haar werk voor inheemse volken in 1992 de Nobelprijs voor de Vrede. De organisatie Survival International is speciaal voor het verdedigen van inheemse volken opgericht. Over de kwesties van inheemse volken organiseerden ngo’s in 1980 in Rotterdam een ‘tribunaal’ genoemd naar Bertrand Russell.

Native Americans

Als een der grootste ‘massamoorden’ uit de geschiedenis geldt de massale sterfte (tientallen miljoenen) onder de inheemse bewoners van Amerika (Native Americans) vanaf de 16e eeuw. De sterfte was voor het overgrote deel niet het gevolg van doelbewuste uitroeiing maar van ziekten, zoals griep, waartegen de inheemse bewoners geen weerstand hadden.