Facultatief protocol bij een mensenrechtenverdrag

Een facultatief protocol bij een mensenrechtenverdrag is een verdragstekst (protocol) behorend bij een ander verdrag, dat door de partijen van dat verdrag naar believen (facultatief) kan worden onderschreven.

Belangrijke facultatieve protocollen die zijn toegevoegd aan mensenrechtenverdragen zijn onder meer:

• Het eerste en tweede protocol behorende bij het VN-verdrag voor Burgerrechten en Politieke Rechten (BuPo). Het eerste gaat over individueel klachtrecht, het tweede over de doodstraf.
• Het individueel klachtrecht is sinds 2008 ook vastgelegd in een facultatief protocol bij het VN-Verdrag voor Economische, Sociale en Culturele Rechten (ESC).
• Een facultatief protocol bij het VN-verdrag tegen Marteling voorziet sinds 2002 in een internationaal orgaan dat detentiecentra in de lidstaten bezoekt (zoals al eerder in het Europees Verdrag tegen Marteling bestond).
• Het facultatief protocol bij het Internationaal Hof van Justitie regelt het recht op een statenklacht. Alleen de landen die dat protocol hebben bekrachtigd, kunnen op basis van een klacht van een ander land worden veroordeeld.
• Het Zesde Protocol bij het Europees Verdrag voor Mensenrechten schrijft afschaffing van de doodstraf voor.
• Aan het VN-verdrag voor de Rechten van het Kind is een protocol over kindsoldaten toegevoegd.
• Het facultatieve protocol van het VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap regelt het individuele klachtrecht bij dit verdrag. Nederland besloot in 2023 het te ratificeren.