Dag van de Rechten van de Mens (10 december)

Op de Dag van de Rechten van de Mens vragen de Verenigde Naties en mensenrechtenorganisaties aandacht voor de mensenrechten en mensen die zich daarvoor inzetten. Ook worden er diverse internationale prijzen voor mensenrechtenwerk uitgereikt.

Klik hier voor informatie over Write for Rights, de jaarlijkse schrijfactie van Amnesty voor mensen die onze hulp nodig hebben.

Waarom is 10 december de internationale mensenrechtendag?

Op 10 december 1948 is de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aangenomen. Dat gebeurde net voor middernacht in het Palais Chaillot in Parijs. Daar werd toen de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties gehouden. Er worden rond 10 december diverse internationale prijzen voor mensenrechtenwerk uitgereikt.

Wat doet Amnesty op 10 december?

Op en rond 10 december organiseert Amnesty Write for Rights. Overal ter wereld schrijven mensen miljoenen brieven voor mensen die onze hulp nodig hebben. Brieven aan autoriteiten om te vragen om een vrijlating, bescherming of aanpassing van een discriminerende wet. En kaarten aan de mensen zelf, om hen een hart onder de riem te steken. In Nederland organiseert Amnesty schrijfevenementen op het hoofdkantoor en op een groot aantal andere plaatsen: scholen, kerken, buurthuizen, cafés of bij mensen thuis.

Wat betekent ‘universeel’ in de Universele Verklaring?

De Verenigde Naties zijn opgericht in 1945. Op 10 december van dat jaar sloot ook Nederland zich bij de organisatie aan. De VN stelden een commissie in onder leiding van de Amerikaanse presidentsweduwe Eleanor Roosevelt. De opdracht: een document over mensenrechten schrijven. Die tekst moest ‘universeel’ zijn: ze moest door iedereen aanvaard kunnen worden, ongeacht iemands nationaliteit, religie, levensbeschouwing of traditie. Er werd een redactie gevormd met deskundigen uit onder meer Frankrijk, Canada, de Sovjet-Unie, China, Chili en Mexico. De redactie stuurde een vragenlijst aan vooraanstaande denkers uit de hele wereld. Onder anderen de Indiase vrijheidsstrijder Gandhi stuurde een reactie.

De VN wijdde binnen twee maanden in totaal 86 vergaderingen aan de voorgestelde Verklaring. Roosevelt wilde geen uitputtende opsomming, maar een minimumverklaring waarover iedereen het eens kon worden. Een van de waarnemers zei: ‘We worden het eens over de rechten op voorwaarde dat niemand vraagt waarom.’ Kwesties als abortus, de doodstraf, het klachtrecht, de rechten van minderheden en de vrijheid van drukpers werden uitvoerig besproken, maar uiteindelijk omwille van de consensus weggelaten. Op 10 december 1948 werd de Universele Verklaring aanvaard. Er was geen volledige eenstemmigheid: de stemverhouding was 48 voor, 0 tegen en 8 onthoudingen (Zuid-Afrika, Saudi-Arabië en zes landen in de invloedssfeer van de Sovjet-Unie).

Wat betekent de Universele Verklaring nu?

De Algemene Vergadering van de VN riep op 4 december 1950 10 december uit tot Internationale Dag van de Mensenrechten. De Universele Verklaring kwam in het Guinness Book of Records als ‘s werelds meest vertaalde document. De volledige tekst is in 555 talen beschikbaar (oktober 2023). Nog veel meer fragmenten zijn beschikbaar in andere talen en dialecten (zie bijvoorbeeld deze passages in het Geleens). Voortvloeiend uit de Universele Verklaring van 1948 nam de VN meer dan zestig verdragen en verklaringen over mensenrechten aan. Die zijn, in tegenstelling tot de Verklaring, bindend. Er kwamen ook tientallen internationale en duizenden plaatselijke organisaties voor mensenrechten uit voort. Eén daarvan is Amnesty International. Die organisatie haalde in 1998 eveneens het Guiness Book of Records, met een wereldrecord van 13,5 miljoen handtekeningen als steunbetuiging aan de Universele Verklaring.

Wat betekent een VN-dag?

Elke jaar kiest de mensenrechtenafdeling van de Verenigde Naties een thema voor 10 december. In 2023 staat de dag in het teken van de 75ste verjaardag van de Universele Verklaring en de relevantie ervan in deze tijd. In eerdere jaren was het thema bijvoorbeeld: ‘Spreek je uit, stop discriminatie’, ‘Menselijke waardigheid en gerechtigheid voor allen’, ‘Mensenrechten en armoede’, ‘De strijd tegen marteling’ en ‘Mensenrechteneducatie’.

Van alle internationale dagen die verband houden met mensenrechten zijn er twee die wereldwijd de grootste bekendheid genieten, beide ingesteld lang vóór de oprichting van de Verenigde Naties. Dat zijn 8 maart, Internationale Vrouwendag, en 1 mei, Dag van de Arbeid. De VN stelde diverse internationale dagen in om mensenrechtenonderwerpen onder de aandacht te brengen. Naast 10 december zijn er dagen zoals 21 maart: Dag voor de Uitbanning van Rassendiscriminatie; 20 juni: Dag van de Vluchteling; 26 juni: Dag van Steun aan Slachtoffers van Marteling; 20 november: Dag van de Rechten van het Kind; en 3 december: Dag van de Mensen met een Beperking.

Is er verband tussen Mensenrechtendag en de Nobelprijs voor de Vrede?

De datum van 10 december is toevallig ook de sterfdag van Alfred Nobel (1833-1896) en, sinds 1901, meestal de dag waarop de Nobelprijzen worden uitgereikt. Op 10 december 1977 kreeg Amnesty International de Nobelprijs voor de Vrede.

Mensenrechtenverdedigers die de Nobelprijs voor de Vrede kregen waren onder meer: 1975 Andrej Sacharov, Sovjet-Unie, dissident en gewetensgevangene; 1980 Adolfo Pérez Esquivel, Argentinië, gewetensgevangene en activist tegen verdwijningen; 1991 Aung San Suu Kyi, Myanmar, gewetensgevangene en activiste voor democratie; 1993 Nelson Mandela, Zuid-Afrika, voormalig politiek gevangene; 2003 Shirin Ebadi, Iran, gewetensgevangene en advocaat; 2004 Wangari Muta Maathai, Kenia, gewetensgevangene en milieuactiviste; 2010 Liu Xiaobo, China, dissident en gewetensgevangene; 2011 Ellen Johnson Sirleaf, Leymah Gbowee en Tawakkul Karman, activisten voor vrouwenrechten; 2014 Kailash Satyarthi en Malala Yousafzai, activisten voor onderwijs aan kinderen; Ales Bialiatski, Belarus, mensenrechtenverdediger en gewetensgevangene; Narges Mohammadi, Iran, vrouwenrechtenactivist en gewetensgevangene. Voor ieder van deze mensen is Amnesty indertijd opgekomen, of de organisatie heeft met hen samengewerkt.