Yevgeny Vitishko: ‘Ik denk dat ik inmiddels alle molens in Nederland ken’

Begin oktober behandelt de Russische rechtbank een verzoek om de straf van de ecoloog en gewetensgevangene Yevgeny Vitishko aan te passen. Anna Michajlova, een collega-mensenrechtenverdediger, zocht Vitishko op in de strafkolonie waar hij inmiddels 19 maanden vastzit.

Gastblog door: Anna Michajlova van de Russische organisatie Youth Human Rights Movement

Identieke gebouwen van grijs baksteen, twee verdiepingen hoog, omringd door twee hekken van prikkeldraad; een billboard uit de Sovjettijd met afbeeldingen van goed doorvoede koeien en rijpe tarwe (opschrift: ‘onze inspanning en bezieling zijn voor jou, ons moederland!’): zo ziet strafkolonie nummer 2 eruit in Sadovy, een dorp in het Russische district Kirsanovsky, 600 kilometer ten zuidoosten van Moskou. Medewerkers herkennen je al vanuit de verte en ze weten eigenlijk al voor wie je komt: ‘U komt zeker voor Vitishko?’

De ontmoeting vindt plaats in een klein kamertje. Tegen de muur staan vijf stoelen, aan de overkant nog eens vijf. Ze worden van elkaar gescheiden door een lange tafel. De afstand tussen de gevangene en zijn bezoekers bedraagt ongeveer vier meter. Het is niet mogelijk hem aan te raken en te omhelzen. In de kamer is de hele tijd een medewerker van de kolonie aanwezig, die alles wat er gebeurt op video vastlegt.

We hebben geluk. Er is geen bezoek voor de andere gevangenen gekomen. We zitten dan ook slechts met z’n drieën in de ruimte. Yevgeny lacht en vraagt wat er in het land en in de wereld gebeurt. Hij is werkelijk in alles geïnteresseerd: het onderwerp van gesprek varieert van de koers van de euro en de rechtszaak van Nadezhda Savchenko, tot de ontwikkelingen in de regio Krasnodar en in Oekraïne.

Hoe zijn de omstandigheden in de strafkolonie?

Met de medewerkers in de kolonie heb ik een rustige en normale band. De situatie in de kolonie is de laatste anderhalf jaar sterk verbeterd. Zelfs de arbeidsomstandigheden voldoen zo goed als helemaal aan alle wettelijke regels. Ik heb met niemand een vijandige relatie. Mijn werk is nog steeds hetzelfde. Ik zorg ervoor dat er geen kool, wortelen en tomaten worden gestolen. Dit gebeurt niet heel vaak, maar toch zijn er verschillende pogingen gedaan om wortels te stelen. In die gevallen voer ik preventieve gesprekken en leg ik uit dat je geen staatseigendom mag stelen. Ik krijg dan vaak te horen dat de staat zelf ook steelt. Dan vertel ik dat we ons niet hoeven te gedragen als de staat. Alleen dan kunnen we de staat leren wat juist is.

Wat doe je in je vrije tijd?

Ik werk ’s nachts en overdag ben ik doorgaans vrij. Dan lees of slaap ik. Ik probeer nog steeds Engels te leren: ik lees in het Engels en ik probeer van losse woorden zinnen te maken. Onlangs las ik het boek Hart van Parma van Aleksej Ivanov, uit de bibliotheek van de kolonie. Het is geen slecht boek, en het stemt tot nadenken. Eerder las ik De filosofie van de staat en Het recht en de memoires van procureur Skoeratov, over de opkomst van de jonge Poetin. Deze boeken heb ik van vrienden gekregen.

Krijg je ook post?

Ja, en ik probeer alles te beantwoorden. Brieven zijn goed – ze helpen bij het denken. De meeste brieven komen van Fransen en Engelsen. Ze vertalen tekst in het Russisch en plakken die tekst op een ansichtkaart. Nederlanders sturen vaak kaarten met plaatselijke bezienswaardigheden. Ik denk dat ik inmiddels alle molens in Nederland wel ken. Amerikanen schrijven steunbetuigingen. En Oekraïners, Japanners en Chinezen schrijven brieven in hun eigen taal. Als er tussen die honderden brieven die ik inmiddels heb ontvangen een uit Rusland zit, is het al goed. Het moeilijkst te lezen zijn kaarten van kinderen. Die zeggen, in tegenstelling tot volwassenen alles wat ze denken. En ze zijn nou niet echt weg van ons land.

Je weet dat Rusland de laatste twee jaar enorm is veranderd en dat je in een totaal ander land terecht komt wanneer ze je vrijlaten. Weet je al wat je dan gaat doen?

Wat ik altijd al deed. Michail Savva en ik hebben samen al een richting geschetst: politieke ecologie. Helaas ben je zelfs in een vreedzame richting als ecologie niet veilig voor de politiek, omdat de meest beschermde gebieden in het land door de politiek zijn gekaapt. We zullen de autoriteiten oproepen om de regels en de grondwet na te leven. Misschien dat de aandacht van mensenrechtenorganisaties voor mijn zaak ervoor zorgt dat de autoriteiten sneller naar ons luisteren. We moeten de mensen laten zien dat we de natuur zo kwijtraken en dat het niet veel langer kan doorgaan. Verspreid over het hele land moeten er milieuorganisaties komen. Daar zijn er nu nog veel te weinig van.

Wat is er op dit moment aan de hand met de burgers in Rusland?

Ik heb geen idee. Alles is slecht. Misschien zijn we moe. Misschien hebben we door de televisie, het onderwijs en cultuur ons maatschappelijke bewustzijn en onze eigen mening verloren. Ik heb het gevoel dat het nu meer dan ooit nodig is om eerlijk te denken. We moeten op zijn minst proberen om niet tegen onszelf te liegen.

Kijk je naar de televisie?

Ja, maar zelden. De meeste nieuwsberichten leiden je weg van de problemen. Zo was er bijvoorbeeld eens brand in een bepaalde strafkolonie. In het nieuws zagen we beelden van de helden van medewerkers die iedereen veilig naar buiten wisten te leiden. Maar er ontstond geen discussie over de veiligheid en de schuld van de staat. Zo worden problemen dus niet opgelost.

De televisie vervormt de werkelijkheid. Het geeft je het gevoel dat wij Russen de besten zijn. Maar we zijn niet beter of slechter dan anderen. De meeste mensen kunnen niet meer logisch nadenken en waarnemen. Kijkers worden bestookt met onnodige informatie. Ze krijgen de indruk dat alle landen om ons heen schuldig zijn aan alles en dat alleen wij in staat zijn om iedereen te redden.

Het nieuws lees ik in de krant Kommersant. Eerder las ik ook de Novaja Gazeta, maar die is al een paar maanden niet meer gekomen. Wel krijg ik sinds vier maanden het bulletin van FSIN (de federale dienst voor penitentiaire instellingen). Ik weet niet wat het is, misschien een grap van iemand. Maar er komt een krant en mijn naam staat erop. Ik lees hem wel en soms staan er interessante artikelen in. Laatst was er een met de kop: ‘Tactiek voor het uitvoeren van onderzoek in gevangenisinstellingen’. De laatste editie heb ik al uit. Die heb ik aan anderen gegeven om te lezen. Het bulletin zegt trouwens dat Amerikanen slecht zijn omdat ze de doodstraf hebben. Maar in het bulletin staat natuurlijk niets over Wit-Rusland.

Stel je hebt de keuze om iets uit je verleden over te doen, kan je iets bedenken dat je anders zou doen?

We hebben keuzes. Het leven bestaat immers niet uit een enkele episode. We handelen voortdurend en nemen aan de lopende band beslissingen. Maar ik vraag me af of het iets zou veranderen. Door omstandigheden zijn Suren Gazaryan en ik opgepakt en kwam er een rechtszaak. Als we toen niet gearresteerd waren, was dat later wel gebeurd. Ik denk dan ook dat ik me destijds niet anders gedragen zou hebben.

Het bezoek loopt bijna op zijn eind als een nieuwe medewerker binnenkomt. Het meisje van de bewaking, dat de hele tijd bij ons gezeten had, staat op. Vitishko groet de medewerker en glimlacht naar hem. Er ontspint zich een interessante dialoog:

Vitishko: ‘Volgens mij verdien ik al sinds 17 september een positieve status (wegens goed gedrag), want ik heb toch geen openstaande boetes meer?’

Medewerker: ‘Volgens de wet moeten er tien dagen verstrijken. Vanaf 28 september heeft u een positieve status.’

Vitishko: ‘Denkt u zelf dat dit volgens de wet is?’

Medewerker (serieus): ‘Nou, als ik tot de wetgevende macht had behoord, zou ik daarover nagedacht hebben. Maar ik behoor tot de uitvoerende macht, wat betekent dat ik moet uitvoeren. Ik hoef daar niet over wetten na te denken. Maar u mag erover nadenken, dat is hoe het is.’

Dit artikel, van Anna Michajlova van de Russische organisatie Youth Human Rights Movement, verscheen eerder in het Russisch op

Vertaling: Sébastian Menninga

Steek ook iemand een hart onder de riem en stuur een groetenkaartje.