Jaarboek 2016-2017: ‘Wij tegen zij’-retoriek bedreigt mensenrechten

Amnesty International waarschuwt vandaag in haar Jaarboek 2016-2017 voor de toenemende ‘wij tegen zij’-retoriek die zorgt voor verdeelde samenlevingen. In The State of the World’s Human Rights signaleert Amnesty een trend waarbij politici in Europa, de Verenigde Staten en elders in de wereld bewust een verdeelde samenleving creëren. Een dergelijke samenleving vormt een voedingsbodem waarin woorden tot daden kunnen leiden en waarin mensenrechtenschendingen acceptabel worden.

Het vrije debat is een essentiële pijler van de democratische rechtsstaat. Maar er dreigt gevaar als het vrije woord wordt gebruikt om bepaalde groepen in de samenleving als zondebok aan te wijzen voor maatschappelijke problemen. Deze trend wordt versterkt doordat het bij wereldleiders aan de politieke wil ontbreekt om druk uit te oefenen op staten die zich schuldig maken aan het schenden van mensenrechten. Deze ontwikkeling is overal ter wereld zichtbaar. Trump (VS), Orban (Hongarije), Erdoğan (Turkije), Duterte (Filipijnen) en andere politici die zichzelf anti-establishment noemen, staan een beleid voor dat hun samenlevingen verdeelt.

Mensenrechten in cijfers

• Mensenrechtenschendingen werden in 159 landen vastgesteld.
• 36 landen overtreden internationale wetgeving door vluchtelingen terug te sturen naar landen waar hun rechten geschonden kunnen worden.
• In 23 landen werden oorlogsmisdaden gepleegd.
• Mensenrechtenverdedigers werden in 22 landen vermoord.

Domino-effect dreigt

‘Zelfs landen die zichzelf voorheen als mensenrechtenkampioenen zagen, ondermijnen nu de mensenrechten in eigen land door anderen ervan te beschuldigen een bedreiging voor de veiligheid in de samenleving te zijn. Hoe meer landen hun fundamentele verplichtingen op het gebied van mensenrechten niet nakomen, hoe groter het risico wordt op een domino-effect, waardoor de een na de andere leider wordt aangemoedigd om verworven mensenrechten terug te draaien,’ zegt Eduard Nazarski, directeur van Amnesty Nederland.

Ook in Nederland gebruiken politici steeds vaker angst om verdeeldheid in de samenleving te zaaien. Mensenrechten worden vaak selectief gebruikt: de rechten van de meerderheid worden dan belangrijker gevonden dan de rechten van minderheden. Maar mensenrechten gelden altijd, overal en voor iedereen. Zodra dat niet meer het geval is dreigen willekeur en de dictatuur van de meerderheid. ‘Wij tegen zij’-retoriek is niet vrijblijvend.

Verdedig de mensenrechten

Amnesty roept mensen wereldwijd op om zich te verzetten tegen pogingen om mensenrechten uit te hollen in ruil voor de belofte van welvaart en veiligheid. ‘In een tijd waarin politici in toenemende mate bereid zijn om groepen mensen tot zondebok te maken, moeten zoveel mogelijk mensen  in actie komen voor de menselijke waardigheid en gelijkheid. Dat is zelden harder nodig geweest dan nu,’ zegt Nazarski.

Woorden worden omgezet in beleid

We zien in steeds meer landen dat spierballentaal van politici leidt tot een beleid waarbij niet ieder mens dezelfde rechten heeft, met een maatschappelijke tweedeling als gevolg. In plaats van de rechten van mensen te verdedigen, laten te veel regeringsleiders zich leiden door vrouwenhaat, racisme en homofobie.

Vrees voor verder afkalvend respect voor mensenrechten

Vluchtelingen waren het eerste slachtoffer van het huidige politieke klimaat. De opportunistische politieke agenda van wereldleiders had in 2016 tot gevolg dat regeringen oorlogsmisdaden negeerden, deals sloten die het recht op asiel ondermijnden, wetten aannamen die de vrijheid van meningsuiting beperkten, aanzetten tot het vermoorden van mensen vanwege het simpele feit dat ze ervan beschuldigd worden drugs te gebruiken, massa-surveillance rechtvaardigden, en politiebevoegdheden verruimden.

Als deze ontwikkelingen zich in 2017 doorzetten, zullen ook andere groepen het slachtoffer worden. We zullen meer aanvallen op mensen zien op basis van ras, geslacht, nationaliteit en geloof. Als we ophouden elkaar te zien als mensen met dezelfde rechten, bewegen we ons dichter naar de rand van de afgrond.