Wereldwijd alarmerend gebrek aan regelgeving rondom stroomstootapparatuur

Stroomstootapparaten worden wereldwijd op grote schaal oneigenlijk gebruikt door wetshandhavers. Dit komt door een alarmerend gebrek aan regelgeving en leidt tot marteling en andere vormen van mishandeling. Amnesty International roept op tot een wereldwijd, wettelijk bindend verdrag om de ongecontroleerde productie van stroomstootapparatuur en de handel hierin te reguleren.  

Het rapport “I Still Can’t Sleep at Night” – The Global Abuse of Electric Shock Equiptment is gebaseerd op onderzoek dat Amnesty International van 2014 tot 2024 in meer dan veertig landen wereldwijd deed naar marteling met stroomstootapparatuur. 

Stroomstootwapens met direct contact inherent wreed en vernederend

Het rapport documenteert hoe wetshandhavingsinstanties misbruik maken van stroomstootwapens met direct contact op de huid. Het gaat om onder andere stun guns en elektrische wapenstokken die worden gebruikt op straat, aan de grens, in detentiecentra voor migranten en vluchtelingen, geestelijke gezondheidsinstellingen, politiebureaus, gevangenissen en andere detentiecentra. 

Deze apparaten kunnen met één druk op de knop pijnlijke schokken toedienen. Ze worden onder andere gebruikt tegen demonstranten, studenten, politieke tegenstanders, zwangere vrouwen, kinderen en mensenrechtenactivisten. Overlevenden liepen brandwonden, gevoelloosheid, miskramen, incontinentie, slapeloosheid en zware psychologische trauma’s op. 

“Wapens met elektrische schokken die rechtstreeks in contact komen met de huid kunnen ernstig lijden, langdurige fysieke beperkingen en psychologisch leed veroorzaken. Langdurig gebruik kan zelfs de dood tot gevolg hebben,” zegt Patrick Wilcken van Amnesty International. 

Schietmodus en ‘drive stun’-modus

Het rapport gaat ook in op het toenemende misbruik van stroomstootwapens met schietmodus, zoals de ‘Taser’. Hierbij worden er twee pijltjes afgeschoten waardoor er op afstand een stroomschok kan worden toegediend. Deze wapens kunnen een legitieme rol spelen bij wetshandhaving, maar worden vaak verkeerd gebruikt.  

Stroomstootwapens met een schietmodus kunnen soms ook gebruikt worden voor direct contact wanneer ze worden ingezet in de zo gehete ‘drive stun’– modus. In zo’n geval wordt het wapen direct op de huid geplaatst om iemand pijn te doen, in tegenstelling tot de schietmodus die is bedoeld om iemand tijdelijk uit te schakelen. Deze toepassing leidt niet tot tijdelijke spierverlamming maar enkel tot zeer hevige pijnen. De stroomstoten zijn niet te doseren en de reactie van mensen op deze pijnprikkels is onvoorspelbaar en leidt regelmatig juist tot extra verzet. 

Geen regelgeving

Ondanks de duidelijke risico’s voor de mensenrechten, is er geen wereldwijde regelgeving die de productie van en handel in stroomstootapparatuur controleert.  

“Direct contact met stroomstootwapens moet onmiddellijk verboden worden en elektrische schokwapens moeten onderworpen worden aan strenge, op mensenrechten gebaseerde handelscontroles,” zegt Patrick Wilcken. 

“Zelfs als stroomstootwapens gebruikt worden in schietmodus, veroorzaken ze ernstige verwondingen en doden. Deze omvatten snijwonden en penetratie van de schedel, ogen, interne organen, keel, vingers en testikels en door stroomstoten veroorzaakte brandwonden, toevallen en hartritmestoornissen. Het feit dat mensen vallen levert ook een verscheidenheid aan verwondingen en sterfgevallen op.” 

Kwetsbare groepen doelwit

Tijdens protesten voor vrouwenrechten in Iran in 2022 dwong de militaire eenheid IRGC Basij bataljon verschillende jongens met hun benen uit elkaar in een rij te staan naast volwassen gevangenen. De militaire eenheid, diende met stroomstootwapens elektrische schokken toe aan hun genitaliën. 

In een ander geval werden een aantal schooljongens ontvoerd omdat ze de protestleus ‘Woman Life Freedom’ op een muur hadden geschreven. “Ze sloegen me in mijn gezicht met de achterkant van een pistool, gaven elektrische schokken op mijn rug en sloegen me met wapenstokken op de onderkant van mijn voeten en handen,” vertelde een van hen aan Amnesty International.  

Over een inval van grenswachten in het detentiecentrum Medininkai in Litouwen op 2 maart 2022 zei een gedetineerde uit Sub-Sahara Afrika het volgende: “Ik lag op de grond en toch hebben ze drie keer stroomstootwapens op me gebruikt en tegelijkertijd sloegen ze me met wapenstokken.” Een ander beschreef dat ze bedreigd werd door politieagenten die een stroomstootwapen op haar voorhoofd plaatsten en tegen haar zeiden: “Hou je mond of ik schiet je neer!” 

Patroon van discriminerend gebruik

Amnesty’s rapport onthult patronen van discriminerende inzet van stroomstootwapens tegen gemarginaliseerde groepen, zoals jonge zwarte mannen. In april 2024 werd een politieagent in de Amerikaanse stad Atlanta, Georgia, gefilmd terwijl die een Taser rechtstreeks op het been (dus in ‘drive stun’-modus) van een zwarte demonstrant gebruikte, terwijl hij door drie politieagenten tegen de grond werd gedrukt en in de boeien werd geslagen. 

“Gezien de grote risico’s op primaire en secundaire verwondingen, moet er een hoge drempel zijn voor het gebruik van stroomstootwapens. Deze wapens zouden alleen gebruikt mogen worden in levensbedreigende situaties of bij risico op ernstige verwondingen die niet kunnen worden beheerst door minder extreme opties,” zegt Patrick Wilcken. 

Reguleringing noodzakelijk

Tussen januari 2018 en juni 2023 produceerden of promootten ten minste 197 bedrijven van over de hele wereld apparatuur voor het toedienen van directe elektrische schokken. De meeste bedrijven zijn gevestigd in China, India en de VS. 

Volgens het in de VS gevestigde Axon Enterprise, Inc. worden de modellen van hun merk Taser momenteel gebruikt door meer dan 18.000 wetshandhavingsinstanties in meer dan tachtig landen. 

“Er is dringende behoefte aan een juridisch bindend verdrag dat inherent misbruik van stroomstootapparatuur verbiedt en de handel in stroomstootwapens strikt controleert,” zegt Patrick Wilcken.  

“Bedrijven moeten degelijke due diligence- en risicobeperkende maatregelen op het gebied van mensenrechten implementeren om ervoor te zorgen dat hun producten en diensten niet systematisch worden misbruikt voor marteling of andere vormen van mishandeling. Dit omvat het stopzetten van de productie van apparaten die elektrische schokken toedienen en het verwijderen van de ‘drive stun’-functie uit stroomstootwapens.