We wonen toch niet in Amerika

Net als veel mensen heb ik de afgelopen dagen met afschuw gekeken hoe Donald Trump zijn haatretoriek uit de campagne tot beleid heeft verheven. Het is essentieel dat wij in Nederland geen enkele onduidelijkheid laten bestaan over onze positie ten aanzien van fundamentele vrijheden en mensenrechten. Juist nu moeten we de rechtstaat, die ons beschermt tegen willekeur en rechteloosheid, tegen stigmatisering en discriminatie, en tegen de dictatuur van de meerderheid uit alle macht verdedigen.

Je denkt misschien: ‘We wonen toch niet in Amerika?!’ Maar wat vandaag ondenkbaar lijkt, vinden we morgen acceptabel, ook in Nederland. Overdreven? Nee. Kijk bijvoorbeeld eens naar de vergaande macht die de minister van Veiligheid en Justitie binnenkort hoogstwaarschijnlijk heeft. Stef Blok (de opvolger van Ard van der Steur) mag na vandaag, op basis van geheim bewijs, beslissen waar jij mag gaan en staan. Zonder tussenkomst van de rechter.

Dat zit zo. Vandaag stemt de Eerste Kamer over Lees ook: Lees het persbericht: Netherlands: Counter-terrorism bills would violate human Rights and undermine rule of law (pdf) . Die wetten geven de minister van Justitie en Veiligheid aanzienlijk meer bevoegdheden. Zo kan hij iemand uit voorzorg in zijn bewegingsvrijheid beperken zonder dat deze persoon is veroordeeld of zelfs maar ergens van wordt verdacht. Wanneer de minister dit mag doen, is onduidelijk: in de wetsvoorstellen zijn de criteria vaag.

Extra zorgelijk is dat de minister iemands mensenrechten, zoals het recht om je vrij te bewegen, kan inperken zonder dat daar een rechter aan te pas komt. Het is dan ook uitsluitend de minister die beoordeelt of iemand mogelijkerwijs een staatsgevaar vormt en in zijn vrijheden beperkt moet worden. In combinatie met de vage termen bestaat hierdoor het gevaar van misbruik en willekeur.

En dan nog iets. Ook het recht op een eerlijke rechtsgang is in het gedrang. Als de overheid besluit iemand paspoort in te trekken op basis van geheime informatie, dan kan diegene zich niet goed verweren. En als deze informatie ook niet bekend wordt gemaakt aan zijn advocaat, op basis waarvan moet deze hem dan verdedigen?

Maar ja, onze veiligheid. Als we terroristische aanslagen kunnen voorkomen, dan moeten we dat doen, koste wat kost. Logisch, toch?

Dat is maar de vraag. De effectiviteit van zulke maatregelen is niet bewezen. Wat we wel zeker weten is dat de uitvoerende macht verder wordt uitbreid, het rechterlijk toezicht wordt ingeperkt, en iedereen bloot wordt gesteld aan surveillance door de overheid. En denk bijvoorbeeld aan het nieuwe voorstel om massaal gegevens te verzamelen: een nog grotere berg data verzamelen, zoals het kabinet wil, maakt ons niet veiliger. Daarover zijn tal van experts het eens. Een naald in een hooiberg vind je niet door er nog meer hooi op te gooien.

Geheime diensten zullen niettemin altijd zeggen dat ze meer bevoegdheden nodig hebben om hun werk te kunnen doen. Maar ook politieke partijen voelen zich in deze tijden van angst voor terrorisme genoodzaakt om hun spierballen te laten zien. Het CDA wil antidemocratische religieuze organisaties verbieden. Zowel de VVD als de PvdA stemden voor het voorstel om terrorismeverdachten het Nederlanderschap te ontnemen zonder dat ze zijn veroordeeld door een rechter. Zulke plannen hebben alle schijn van symboolpolitiek, bedoeld om ons een gevoel van veiligheid te geven.

Maar zelfs als maatregelen effectief zijn, moet je je afvragen of je nieuwe wetten wilt die indruisen tegen de regels van onze rechtstaat. De rechtsstaat garandeert namelijk onze rechten en vrijheden. Daar moeten we voorzichtig mee omspringen. Kijk maar naar Amerika.

Het Amerikaanse inreisverbod is een schrijnend voorbeeld van een maatregel die zijn doel volledig mist. Het presidentieel decreet weert mensen met geldige reisdocumenten op basis van herkomst en religie. Ze stigmatiseert moslims en migranten uit islamitische landen die collectief in verband worden gebracht met terrorismedreiging. Het is discriminatie verpakt als een veiligheidsmaatregel. Puur symbolisch, volkomen ineffectief en een regelrechte aantasting van fundamentele vrijheden en mensenrechten.

Iedereen is het erover eens dat de overheid de plicht heeft om onze veiligheid te waarborgen en ons te beschermen tegen terroristische aanslagen. Daarom is het niet alleen terecht, maar essentieel dat resoluut wordt opgetreden tegen terroristen. Alle middelen die de rechtstaat ons biedt moeten worden ingezet om te voorkomen dat zij daarin slagen.

Onze rechten en vrijheden worden bedreigd door terroristische aanslagen. Maar de fundamentele bedreiging komt van regeringen en samenlevingen die bereid zijn om hun eigen waarden op te geven bij het bestrijden van terrorisme.