Vrijheid van meningsuiting wereldwijd onder druk in corona­pandemie

Door ernstige inperkingen van de vrijheid van meningsuiting tijdens de coronapandemie hebben mensen in bepaalde landen zeer slecht toegang gekregen tot kloppende en tijdige informatie over het corona-virus, zo concludeert Amnesty International in een nieuw rapport. Dit heeft grote gevolgen voor de volksgezondheid.

De toegang tot juiste informatie werd in landen als China, Rusland en Nicaragua ook gedwarsboomd door een stortvloed aan desinformatie waarbij ook social mediabedrijven een grote verantwoordelijkheid hebben.

Het rapport Silenced and misinformed: freedom of expression in danger during Covid-19 toont aan hoe sommige regeringen tijdens de pandemie steeds meer censuur en bestraffing gebruikten, waardoor het juist moeilijker werd gemaakt om betrouwbare informatie te vinden. Regeringen gebruiken nieuwe wetgeving om onafhankelijke verslaggeving te dwarsbomen en om mensen aan te vallen die kritiek uitten op het gevoerde coronabeleid, of dat beleid juist kritisch wilden onderzoeken.

Te midden van een pandemie zijn in sommige landen journalisten en gezondheidswerkers het zwijgen opgelegd en gevangengezet. Als gevolg hiervan hebben mensen geen toegang gekregen tot juiste informatie over het corona-virus, en over hoe zij zichzelf en hun gemeenschappen kunnen beschermen. Ongeveer vijf miljoen mensen zijn nu gestorven aan de gevolgen van het corona-virus, volgens Amnesty International heeft een gebrek aan toegang tot informatie daar waarschijnlijk aan bijgedragen.

China

De regering van China heeft een lange geschiedenis van het inperken van de vrijheid van meningsuiting. Tijdens de begindagen van de pandemie in december 2019 probeerden gezondheidswerkers en journalisten al alarm te slaan. Ze werden echter doelwit van hun regering omdat ze berichtten over een uitbraak van wat toen een onbekende ziekte was. In februari 2020 waren er 5.511 strafrechtelijke onderzoeken gestart tegen personen die informatie over de uitbraak hadden gepubliceerd. Ze werden aangeklaagd wegens “het verzinnen en opzettelijk verspreiden van valse en schadelijke informatie”.

In een schrijnende zaak reisde burgerjournalist Zhang Zhan in februari 2020 naar Wuhan om verslag uit te brengen over de uitbraak van Covid-19. Ze werd in mei 2020 vermist in Wuhan. Later werd bekend dat ze werd vastgehouden door de politie. Ze werd aangeklaagd wegens “ruzies uitlokken en problemen veroorzaken” en uiteindelijk veroordeeld tot vier jaar gevangenisstraf.

Talloze andere landen hebben ook wetten ingevoerd die het recht op vrijheid van meningsuiting beperken en critici het zwijgen opleggen onder het mom of in de context van de pandemie, waaronder Tanzania, Rusland en Nicaragua.

Tanzania

Lees ook: Mensenrechten en corona De afgelopen jaren heeft de Tanzaniaanse regering een reeks wetten ingevoerd en gebruikt om journalisten, mensenrechtenverdedigers en leden van de politieke oppositie het zwijgen op te leggen. Onder het bewind van voormalig president Magufuli ontkende de Tanzaniaanse regering eerst het bestaan van het corona-virus. Van maart tot mei 2020 gebruikten de autoriteiten wetgeving om “nepnieuws” over de manier waarop Tanzania omging met de corona-uitbraak te verbieden en strafbaar te stellen.

Nicaragua

Terwijl de Nicaraguaanse autoriteiten aanvankelijk probeerden de impact van de pandemie te bagatelliseren en mensen die hun bezorgdheid uitten, intimideerden, werd in oktober de Speciale Wet op Cybercriminaliteit ingevoerd. In de praktijk stelt het de autoriteiten in staat om degenen die kritiek hebben op het overheidsbeleid te bestraffen en om de vrijheid van meningsuiting in te perken.

Rusland

In april 2020 breidde Rusland zijn bestaande anti-“nepnieuws”-wetgeving uit en voerde strafrechtelijke sancties in voor “openbare verspreiding van bewust valse informatie” in de context van noodsituaties. Dit werd gepresenteerd als een tijdelijke maatregel, maar helaas is deze wetgeving nog steeds van kracht.

Aanval op de mensenrechten

‘Het is inmiddels duidelijk dat corona-gerelateerde beperkingen van de vrijheid van meningsuiting niet alleen tijdgebonden, buitengewone maatregelen zijn om een tijdelijke crisis het hoofd te bieden’, concludeert Rajar Khosla van Amnesty International. ‘Ze maken deel uit van een aanval op de mensenrechten die wereldwijd in de afgelopen jaren heeft plaatsgevonden. Regeringen hebben (door de corona-crisis) een nieuwe manier gevonden om het maatschappelijk middenveld aan te pakken.’

Het inperken van de vrijheid van meningsuiting is gevaarlijk en mag niet het nieuwe normaal worden. Regeringen moeten beperkingen van de vrijheid van meningsuiting zo snel mogelijk opheffen en informatievrijheid bieden, zodat het recht op gezondheid van het publiek wordt gegarandeerd.

Rol social media

Het rapport van Amnesty benadrukt ook de rol van sociale-mediabedrijven bij het faciliteren van de snelle verspreiding van verkeerde informatie over het corona-virus. De platforms zijn er onvoldoende in geslaagd om verspreiding van valse en misleidende informatie te voorkomen.

‘Terwijl we  regeringen en farmaceutische bedrijven oproepen ervoor te zorgen dat vaccins wereldwijd voor iedereen beschikbaar zijn, moeten staten en sociale mediabedrijven er ook voor zorgen dat het publiek onbelemmerd toegang heeft tot nauwkeurige, op feiten gebaseerde en tijdige informatie’ aldus Rajar Khosla. ‘Dit is cruciaal om de twijfels over vaccinatie door verkeerde informatie tot een minimum te beperken.’

Vaccinatie-ongelijkheid

Tot nu toe zijn er wereldwijd 6,6 miljard doses van verschillende corona-vaccins toegediend, maar slechts 2,5% van de mensen in lage-inkomenslanden heeft ten minste één dosis gekregen. ‘Met nog minder dan 75 dagen te gaan tot het einde van het jaar, roepen we staten en farmaceutische bedrijven op om drastisch van koers te veranderen en alles te doen wat nodig is om vanaf nu twee miljard vaccins te leveren aan lage- en lage-middeninkomenslanden’, aldus Rajar Khosla. ‘Betrouwbare informatie helpt om een beslissing te nemen.’

Amnesty’s oproep

Amnesty International roept staten op om de pandemie niet langer te gebruiken als excuus om onafhankelijke berichtgeving te dwarsbomen. Alle onnodige beperkingen op het recht op vrijheid van meningsuiting moeten worden opgeheven en geloofwaardige, betrouwbare en toegankelijke informatie moet worden verstrekt zodat mensen volledig kunnen worden geïnformeerd over de coronapandemie. Censuur helpt niet bij het omgaan met desinformatie: vrije en onafhankelijke media en een sterk maatschappelijk middenveld wel.

Staten moeten ook het destructieve bedrijfsmodel van Big Tech herzien – een van de hoofdoorzaken van de online verspreiding van desinformatie. Socialmedia-bedrijven moeten ook stoppen hun kop in het zand te steken en maatregelen nemen om de verspreiding van desinformatie aan te pakken, onder meer door ervoor te zorgen dat hun bedrijfsmodellen de mensenrechten niet in gevaar brengen.