Voor wat, hoort wat: deal EU-Turkije

De bekoelde relatie tussen Turkije en Europa werd vorige maand nieuw leven ingeblazen. De aanleiding: Europa heeft Turkije hard nodig om de vluchtelingencrisis het hoofd te bieden. En voor wat, hoort wat. Maar zijn de Europese prioriteiten wel helder? Aanstaande zondag bezegelen Turkije en de EU naar alle waarschijnlijkheid een deal die je nauwelijks een oplossing kunt noemen.

Door: Marjanne de Haan, Projectmedewerker Vluchtelingen en Migratie

Turkije vangt bijna 2,2 miljoen Syrische vluchtelingen op van de in totaal ongeveer 4,3 miljoen Syriërs die hun land zijn ontvlucht. Vooropgesteld staat dat de Turkse gastvrijheid buitengewoon is, zeker in vergelijking met de geringe bereidheid van veel Europese landen om hun verantwoordelijkheid jegens vluchtelingen te nemen. Erdoğan had een punt toen hij over de mogelijke Nobelprijs voor bondskanselier Angela Merkel zei: ‘Wij huisvesten nu 2,5 miljoen vluchtelingen. Dat kan niemand iets schelen.’

Dat neemt echter niet weg dat er in Turkije ook grote problemen zijn, waarover Amnesty International regelmatig rapporteert. Het overgrote deel van de vluchtelingen in Turkije (85 tot 90 procent) leeft buiten de opvangkampen, in zogeheten satellietsteden, of, zoals in Istanbul, op straat. Syriërs worden door de Turkse wet niet beschouwd als volwaardige vluchtelingen onder het Vluchtelingenverdrag. Hierdoor kunnen ze geen aanspraak maken op veel rechten die vluchtelingen toekomen, zoals het recht op werk – cruciaal om een toekomst op te bouwen. Velen hebben geen of onvoldoende toegang tot voorzieningen als huisvesting en gezondheidszorg, laat staan dat er enig toekomstperspectief is. Human Rights Watch stelde onlangs dat honderdduizenden kinderen geen onderwijs krijgen. Het gevaar van wijdverbreide armoede onder vluchtelingen, met mogelijk desastreuze gevolgen, is groot. Bij gebrek aan toekomstperspectief zullen vluchtelingen blijven kiezen voor de levensgevaarlijke reis naar Europa.

Risicovolle deal

Juist die reis naar Europa moet Turkije volgende de EU-Turkije-deal gaan voorkomen. Turkije krijgt waarschijnlijk €3 miljard. Als tegenprestatie zullen Turkije en de EU nieuw leven blazen in de EU-toetredingsonderhandelingen en bekijken hoe visumbeperkingen voor Turken sneller kunnen worden opgeheven. Dit is vooral een politieke overwinning voor president Erdoğan, die voor het thuisfront de rol van staatsman met verve speelt; als iemand baat heeft bij de deal, is hij het. Vanwege de urgentie van de vluchtelingenkwestie klinkt de Europese kritiek op de inperking van de vrijheid van meningsuiting in Turkije bovendien een stuk minder luid. In ruil voor de Europese toezeggingen belooft Turkije maatregelen te nemen om de grensbewaking aan te scherpen, met andere woorden: om te voorkomen dat honderdduizenden mensen doorreizen naar Europa. Welke maatregelen dat zijn is onduidelijk, maar het risico op nog meer mensenrechtenschendingen, zoals mishandeling aan de grens, detentie of refoulement, is levensgroot.

Amnesty rapporteerde onlangs nog dat vluchtelingen aan de Turks-Griekse en Turks-Bulgaarse grens regelmatig terug over de grens worden gezet of worden gevangengezet. Bovendien trok Amnesty de afgelopen maanden regelmatig aan de bel over het lot van Syrische en Iraakse vluchtelingen die door de Turkse autoriteiten werden onderschept bij hun poging naar Griekenland te varen, en vervolgens werden gedetineerd en met uitzetting naar hun landen van herkomst bedreigd.

Duidelijke afspraken

In de onderhandelingen met Turkije zou de EU dan ook in ieder geval moeten zorgen dat er duidelijke afspraken worden gemaakt over het voorkomen van dergelijke mensenrechtenschendingen, inclusief een monitoringsmechanisme. En dat Turkije niet alleen het geld int, maar ook echt maatregelen neemt om bijvoorbeeld toegang tot werk en onderwijs te regelen. Dat vergt naast middelen ook aanpassingen van de huidige wetgeving.

Ten slotte: alleen geld is niet voldoende. De EU zal ook praktisch moeten bijdragen aan effectieve oplossingen voor mensensmokkel of de uitzichtloze situatie van kwetsbare vluchtelingen. Voldoende veilige, legale routes bieden aan vluchtelingen. is een onvermijdelijk onderdeel van een coherente aanpak van het vluchtelingenvraagstuk. Dat beargumenteerden elf organisaties, waaronder Amnesty, gisteren ook in een brief aan het Nederlandse kabinet. Maar de EU maakt nog steeds geen aanstalten om dergelijke routes aan te bieden.

Voor wat, hoort wat. Het is de hoogste tijd dat Europese landen hun verantwoordelijkheid nemen en die niet afschuiven op landen als Turkije. Vanwege de deplorabele situatie waarin veel vluchtelingen verkeren en het risico op mensenrechtenschendingen. En omdat Turkije en de andere landen in de regio die 95 procent van de Syrische vluchtelingen opvangen, het simpelweg niet alleen kunnen rooien.