Griekenland: Situatie Samos mag geen blauwdruk worden voor EU-migratiepact

Griekenland moet dringend de wettelijke regels intrekken die ertoe leiden dat mensen die asiel aanvragen in het door de EU gefinancierde ‘Closed Controlled Access Centre’ op het eiland Samos systematisch en onrechtmatig van hun vrijheid worden beroofd.

Dat zegt Amnesty International in een vandaag gepubliceerd rapport. De organisatie roept de EU ook op om Griekenland verantwoordelijk te houden voor mensenrechtenschendingen in het detentiecentrum en ervoor te zorgen dat het model geen blauwdruk wordt voor het onlangs aangenomen migratie- en asielpact.  

Het rapport, ‘Samos: “We Feel in Prison on the Island” – Unlawful Detention and Sub-standard Conditions in an EU-Funded Refugee Centre’, onthult willekeurig gebruik van ‘vrijheidsbeperkende’ maatregelen die bewoners aan onrechtmatige en willekeurige detentie onderwerpen

‘Griekenland is al lange tijd een proeftuin voor het EU-migratiebeleid dat gebaseerd is op de raciale uitsluiting van mensen op de vlucht aan de grenzen van de regio. De resultaten van het onderzoek op Samos tonen aan dat dit model bestraffend, duur en vatbaar voor misbruik is’ zegt Deprose Muchena van Amnesty International. ‘Onder het mom van het registreren en identificeren van mensen, houden de Griekse autoriteiten in feite alle inwoners vast bij aankomst, inclusief mensen in kwetsbare situaties. Dit is in strijd met hun rechten. Dit gebeurt allemaal op een door de EU gefinancierde locatie die geacht wordt aan de Europese normen te voldoen.’  

Belofte van betere omstandigheden

Nadat branden in 2020 het vluchtelingenkamp Moria op het Griekse eiland Lesbos verwoestten, stelde de Europese Commissie 276 miljoen euro aan EU-gelden beschikbaar voor nieuwe multifunctionele centra, met de belofte van ‘betere omstandigheden’. De locaties waren ontworpen voor de opvang en detentie voorafgaand aan terugkeer van mensen. Het centrum op Samos werd als eerste geopend, in 2021. 

Enorme overbevolking

Het aantal mensen dat aankwam, nam tussen juni 2023 en januari 2024 enorm toe, en het centrum kreeg te maken met overbevolking, met een piek van 4.850 bewoners in oktober 2023. Dit leidde ertoe dat mensen werden ondergebracht in ruimtes zoals keukens, klaslokalen en containers, in inadequate omstandigheden. De oorspronkelijke capaciteit van de locatie was voor 2.040 mensen, maar de autoriteiten veranderden deze in september 2023 naar 3.650, zonder duidelijke maatregelen om de accomodatiescapaciteit te vergroten. 

Onvoldoende gezondheidszorg

Het toegenomen aantal mensen verergerde lang bestaande problemen met de basisvoorzieningen, waaronder watertekorten en het gebrek aan een permanente arts. De continuïteit van de medische diensten in het kamp staat onder druk, aangezien de contracten van de gezondheidswerkers die momenteel in het kamp werken op 30 juni zijn afgelopen. Dit terwijl de uitvoering van het project genaamd ‘Hippocrates’, voor de verstrekking van gezondheidszorg onder leiding van de Internationale Organisatie voor Migratie, nog steeds op zich laat wachten. De langdurige en voortdurende onzekerheid over de verstrekking van adequate gezondheidszorg in het kamp doet ernstige twijfels rijzen over het vermogen van Griekenland om voor asielzoekers gelijke toegang tot de gezondheidszorg te garanderen. 

Nachtmerrie

‘De EU beloofde dat deze centra aan de ‘Europese normen’ zouden voldoen. In plaats daarvan troffen we een dystopische nachtmerrie aan: een zwaarbeveiligd kamp waar de meest basale infrastructuur ontbreekt. Beveiligingscamera’s en prikkeldraad omheinden het centrum en creëerden een ‘gevangenisachtige’ omgeving. Mensen hadden niet genoeg water of adequate gezondheidszorg, en in sommige gevallen zelfs geen bedden. En dat terwijl ze het centrum wekenlang, soms maandenlang, niet konden verlaten,’ aldus Deprose Muchena. 

Systematische, willekeurige en onwettige opsluiting

Bewoners krijgen systematisch te maken met ‘vrijheidsbeperkende’ maatregelen. Na binnenkomst in het centrum worden ze tot 25 dagen opgesloten. Deze beperkingen gaan verder dan de wettelijke ‘beperkingen van de bewegingsvrijheid’ en komen neer op onwettige opsluiting. Ze worden vooral toegepast op nieuwkomers zonder rekening te houden met individuele omstandigheden, wat in strijd is met het internationale recht en de internationale normen, die bepalen dat detentie voor immigratiedoeleinden slechts is toegestaan in de meest uitzonderlijke omstandigheden.  

Amnesty International zag bewijs dat de implementatie van deze maatregelen ook zeer gebrekkig is, met mensen die langer dan de toegestane limiet van 25 dagen worden vastgehouden, vaak zonder schriftelijke beslissing of gebaseerd op een beslissing die van latere datum is. 

Bovendien hebben bewoners, vooral in tijden van overbevolking in het centrum, te maken gehad met  leefomstandigheden die niet menswaardig waren en mogelijk in strijd waren met het verbod op mishandeling. 

‘Nu voel ik me hier gestraft’

‘We hebben te maken met geestelijke gezondheidsproblemen. Ik ben ontsnapt aan de oorlog. We verlieten Syrië voor een betere toekomst […] niet [om] hier te zijn in onveilige, onreine [omstandigheden], moeilijk om alle redenen. Ik heb mijn familie thuis achtergelaten en nu voel ik me hier gestraft,’ zei Nabil*, een man uit Syrië die in het centrum woont. 

Discriminatie migratiebeleid

Hoewel de vrijheidsbeperkende maatregelen neutraal lijken op het gebied van ras en betrekking hebben op alle nieuwe mensen die binnenkomen, treffen ze vooral mensen van bepaalde afkomsten. Griekenland moet ervoor zorgen dat zijn migratiebeleid niet leidt tot rassendiscriminatie, wat in strijd is met het internationaal recht. 

Verantwoordelijkheid Europese Commissie

De steun van de Europese Commissie voor de oprichting van het centrum vergroot haar verantwoordelijkheid voor eventuele schendingen. Net als alle nieuwe door de EU gefinancierde centra, is het centrum op Samos ontworpen om te voldoen aan de principes van het EU migratie- en asielpact, een set van recent aangenomen hervormingen van de EU-asielwetgeving.  

Bezorgdheid over pact

Amnesty International heeft voortdurend haar bezorgdheid geuit dat het pact de toegang tot asiel zou verminderen en het risico op mensenrechtenschendingen en de facto detentie zouden vergroten. Het gaat dan met name over de beperkingen van de bewegingsvrijheid van mensen die migreren tijdens de screening en asiel- en terugkeerprocedures aan de grens. 

‘Samos biedt een blik op de toekomst van het pact en biedt een cruciale kans voor de EU en haar lidstaten om van koers te veranderen. De Griekse asielregels over ‘vrijheidsbeperkingen’ moeten dringend worden ingetrokken en daartoe moet de Europese Commissie ervoor zorgen dat de EU-wetgeving wordt nageleefd,’ aldus Deprose Muchena. 

‘De EU moet dringend optreden om ervoor te zorgen dat het gebruik van beperkende maatregelen tijdens migratieprocedures niet leidt tot wijdverspreide onwettige detentie en andere vormen van misbruik, zoals we in Samos zien. Als dit niet gebeurt, worden niet alleen de EU basis mensenrechtennormen radicaal ondermijnd, maar neemt ook het menselijk trauma en lijden aan de grenzen drastisch toe.’ 

Achtergrond

Het onderzoek werd uitgevoerd tussen december 2023 en juli 2024 en is gebaseerd op ontmoetingen, interviews en uitwisselingen met bewoners van het centrum, vertegenwoordigers van de Griekse autoriteiten, maatschappelijke organisaties en VN-agentschappen. Aan het onderzoek zijn kunstwerken van bewoners toegevoegd om hun gevoelens en ervaringen van het leven in het centrum visueel weer te geven. De kunstwerken zijn gemaakt tijdens workshops in samenwerking met Samos Volunteers. Een online galerij is hier beschikbaar.