Vergeten achter tralies: gevangenen wereldwijd niet beschermd tegen coronapandemie

Gevangenen worden wereldwijd stelselmatig vergeten en niet beschermd tegen de corona-uitbraak die de wereld al ruim een jaar in haar greep houdt, blijkt uit een nieuw rapport van Amnesty International. Gevangenissen hebben grote moeite een virusuitbraak te voorkomen en genomen maatregelen leiden tot ernstige mensenrechtenschendingen. Amnesty roept op om de miljoenen mensen die vastzitten in overvolle cellen niet te vergeten bij landelijke vaccinatiecampagnes.

Het rapport Forgotten Behind Bars: COVID-19 and Prisons onthult dat gevangenissen in vele landen grote kans lopen om broedplekken te worden voor het virus. Meer dan 11 miljoen mensen zitten naar schatting wereldwijd vast, vele gevangenen hebben geen zeep of andere sanitaire voorzieningen tot hun beschikking, fysiek afstand houden is onmogelijk in overvolle cellen en er is vaak nauwelijks toegang tot gezondheidszorg.

‘Terwijl corona door gevangenissen in de hele wereld trekt, leidden genomen maatregelen om de virusuitbraak te beteugelen tot mensenrechtenschendingen, zoals het excessief gebruik van eenzame opsluiting’, zegt Netsanet Belay van Amnesty International.

Inzicht in het volledige aantal corona-infecties en -doden in gevangenissen is moeilijk te verkrijgen, omdat regeringen hier geen recente en betrouwbare informatie publiekelijk over delen. Toch laten wel beschikbare data een zorgelijk patroon zien over coronabesmettingen in gevangenissen wereldwijd. En terwijl overal vaccinatiestrategieën worden uitgezet en steeds meer vorm krijgen, zwijgen vele regeringen over hun plan van aanpak in gevangenissen.

Gevaarlijke overbevolking

Overbevolking is een van de belangrijkste problemen in gevangenissen wereldwijd. Zeker 102 landen hebben een officiële gevangenisbezetting van meer dan 110 procent, waarbij een significant deel van de gevangenen is aangeklaagd of veroordeeld wegens kleinere misdrijven waarbij geen geweld werd gebruikt.

Ook al zijn er stappen genomen om bepaalde gevangenen in deze pandemie vrij te laten, blijkt uit Amnesty’s onderzoek dat het aantal vrijlatingen onvoldoende is om het grote risico van een virusuitbraak in gevangenissen te beperken.

‘Landen die kampen met overvolle gevangenissen zoals Bulgarije, Egypte, de Democratische Republiek Congo en Nepal, doen te weinig om een virusuitbraak tegen te gaan. In andere landen, zoals Iran en Turkije, werden juist honderden mensen die arbitrair vastzitten, overgeslagen bij corona-gerelateerde vrijlatingen, onder hen ook mensenrechtenverdedigers’, aldus Netsanet Belay.

Gezondheidscrisis

Corona legt ook jaren van verwaarlozing bloot van de gezondheidsdiensten in gevangenissen. Gevangenisautoriteiten konden of wilden niet voldoen aan de toegenomen vraag naar preventieve gezondheidsmaatregelen en medische zorg voor gevangenen. Tijdens het begin van de pandemie ontdekte Amnesty dat gevangenen in verschillende landen geen toegang hadden tot een coronatest wegens wereldwijde tekorten. Sommige gevangenen in Iran en Turkije werden onterecht medische zorg ontzegd.

Ook landen als Cambodja, Frankrijk, Pakistan, Sri Lanka, Togo en de VS namen geen adequate beschermende maatregelen in hun gevangenissen om de verspreiding van het virus tegen te gaan.

‘Het maakt niet uit wie je bent en waar je bent, mensen hebben het recht op toegang tot mondkapjes, genoeg zeep, andere sanitaire middelen en schoon water uit de kraan’, zegt Netsanet Belay. ‘Zeker in gevangenissen moet persoonlijk beschermingsmateriaal gratis beschikbaar zijn en regeringen moeten de toegang tot tests en behandelingen vergroten zodat zij potentiële uitbraken in gevangenissen kunnen voorkomen of onder controle kunnen houden.’

Maatregelen leiden tot misbruik

In veel landen namen gevangenisautoriteiten gevaarlijke maatregelen om de coronacrisis te beteugelen, zoals excessief gebruik van eenzame opsluiting van potentieel besmette gevangenen, wat leidde tot ernstige mensenrechtenschendingen. In landen als Argentinië en het Verenigd Koninkrijk worden gevangenen tot 23 uur per dag in isolatiecellen gestopt, vaak weken of maanden achtereen.

Sommige lockdown-maatregelen beperkten ook familiebezoek, wat invloed had op het mentale welzijn van gevangenen. In sommige gevallen leidde dit tot hevige protesten en onrust in gevangenissen waar de autoriteiten vaak weer met veel geweld tegen optraden.

Voorrang verlenen bij vaccinatie

Zeker 71 landen hebben nu een voorrangsbeleid voor kwetsbare groepen in hun vaccinatiestrategie. In sommige landen zijn ook gevangenen en gevangenismedewerkers opgenomen bij de groepen die voorrang moeten krijgen, maar Amnesty’s onderzoek laat zien dat veel andere, ook welvarende landen, zwijgen of onduidelijk zijn over hun plan van aanpak aangaande de gevangenispopulatie.

Amnesty’s oproep

‘Gevangenissen behoren tot hoge risicoplekken voor een eventuele corona-uitbraak en we kunnen niet langer het recht op toegang tot zorg ontkennen voor mensen die vastzitten’, aldus Netsanet Belay.

Amnesty International roept daarom staten op om niet langer gevangenen te discrimineren en hen voorrang te geven in hun vaccinatieplannen, vooral omdat zij in gevangenschap niet genoeg fysieke afstand tot anderen kunnen houden. Bovendien moeten autoriteiten erop toezien dat vooral de hoge risicogroepen, zoals oudere gevangenen en gevangenen met chronische gezondheidsproblemen, voorrang krijgen voor een vaccinatie.

Lees hier het hele rapport: Forgotten Behind Bars: COVID-19 and Prisons.