Tunesië: Autoriteiten treden hardhandig op tegen lhbtqia+’ers met golf van arrestaties

De autoriteiten in Tunesië hebben hun harde optreden tegen lhbtqia+-personen in de afgelopen maanden opgevoerd met tientallen arrestaties.

Tussen 26 september 2024 en 31 januari 2025 zijn ten minste 84 mensen in de steden Tunis, Hammamet, Sousse en El Kef gearresteerd, willekeurig vastgehouden en onterecht vervolgd, uitsluitend door hun werkelijke of vermeende seksuele geaardheid of genderidentiteit. Het gaat volgens de Tunesische ngo Damj Association for Justice and Equality voornamelijk om homoseksuele mannen en trans vrouwen. Saif Ayadi, van Damj, vreest dat het werkelijke aantal lhbtqia+-mensen dat gearresteerd en vervolgd wordt hoger is dan de aantallen die Damj heeft kunnen documenteren. 

Alarmerende tegenslag voor de mensenrechten 

“De recente piek in arrestaties van lhbtqia+-mensen is een alarmerende tegenslag voor de mensenrechten in Tunesië. Niemand zou gearresteerd, vervolgd of opgesloten mogen worden op basis van diens seksuele geaardheid of genderidentiteit. In plaats van mensen lastig te vallen op basis van genderstereotypen en diepgewortelde homofobe opvattingen, moeten de Tunesische autoriteiten iedereen die wordt vastgehouden vanwege seksuele geaardheid of genderidentiteit onmiddellijk en onvoorwaardelijk vrijlaten en de rechten van lhbtqia+-mensen beschermen”, zegt Diana Eltahawy van Amnesty International. 

Onderzoek Amnesty International 

Amnesty International interviewde vier lhbtqia+-rechtenactivisten en drie advocaten die mensen vertegenwoordigden die tussen september en december 2024 werden gearresteerd vanwege hun feitelijke of vermeende seksuele geaardheid of genderidentiteit. Amnesty International bekeek ook juridische documenten en officiële verklaringen. 

Online haat-campagne 

De golf van arrestaties volgde op een grootschalige anti-lhbtqia+-campagne die op 13 september 2024 begon.  De Tunesische autoriteiten verspreiden daarbij homofobe en transfobe haatzaaiende berichten op honderden sociale mediapagina’s, waaronder pagina’s waarop steun werd betuigd aan de Tunesische president Kais Said.  Traditionele media zonden ook opruiende boodschappen uit van populaire tv- en radiopresentatoren die lhbtqia+-organisaties aanvielen, opriepen tot hun ontbinding en opriepen tot de arrestatie van lhbtqia+-activisten. 

Illegaal doorzoeken van telefoons 

De Tunesische politie arresteert homomannen en trans personen in Tunesië vaak op basis van genderstereotypen, gedrag of fysieke verschijning. Volgens advocaten die lhbtqia+-personen vertegenwoordigen, halen de autoriteiten vaak op onrechtmatige wijze digitaal bewijs van de telefoons en computers van hun cliënten. Dit wordt vervolgens vaak gebruikt om hen te vervolgen. De meeste gearresteerden melden aan hun advocaten dat hun telefoons in beslag zijn genomen en illegaal zijn doorzocht door politieagenten. 

Valstrikken en invallen 

De criminalisering van consensuele relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht maakt lhbtqia+’ers kwetsbaar voor geweld en misbruik door de politie. Agenten maken vaak misbruik van hun angst voor arrestatie en vervolging en onderwerpen hen aan chantage, afpersing en soms seksueel misbruik. In sommige gevallen waren de gearresteerden het slachtoffer van valstrikken en phishing door veiligheidsagenten op sociale media en dating apps. Sommige personen meldden aan Damj dat ze in de val werden gelokt door veiligheidstroepen. Deze agenten deden zich dan voor als lhbtqia+’ers op sociale media en dating apps voor mensen van hetzelfde geslacht. Dit deden ze om hen af te persen en te chanteren, bijvoorbeeld door te dreigen met outing, doxxing of arrestatie, onder andere voor “het online vragen om prostitutie”. Advocaten maakten in 2024 ook melding van een toename van politie-invallen zonder bevelschrift in huizen van lhbtqia+-mensen. 

Vervolgingen op grond van “zedelijkheid” en “onfatsoenlijkheid” 

De gearresteerden zijn vastgehouden en vervolgd op grond van artikel 230. Dit artikel stelt relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht strafbaar (voor “sodomie en lesbianisme”). Ook worden mensen vastgehouden en vervolgd op grond van artikelen 226 en 226 bis van het Wetboek van Strafrecht. Deze artikelen stellen “onfatsoenlijkheid” en handelingen die als beledigend voor de “openbare zeden” worden beschouwd strafbaar. Op het overtreden van Artikel 230 staat een gevangenisstraf van maximaal 3 jaar en een boete, bij artikel 226 en 226 bis gaat het om een gevangenisstraf van maximaal 6 maanden.  

“Deze artikelen zijn bijzonder gevaarlijk omdat ze te breed en vaag zijn en niet voldoen aan het legaliteitsprincipe, waardoor ze een grote ruimte voor interpretatie en inconsistentie laten. Door deze te ruime bepalingen en hun subjectieve toepassing kunnen rechtshandhavers overgaan tot grootschalige arrestaties van individuen, enkel en alleen omdat ze zich niet houden aan de gendernormen”, aldus Diana Eltahawy van Amnesty International. 

Schadelijke oproep vanuit het ministerie van Justitie 

Op 27 oktober 2024 gaf het ministerie van Justitie een verklaring uit waarin ze het toenemende gebruik van sociale mediaplatforms zoals TikTok en Instagram om inhoud te verspreiden die “in strijd is met de openbare zeden” veroordeelden.  In de verklaring spoorde het ministerie aanklagers aan om “de nodige gerechtelijke maatregelen te nemen en onderzoeken in te stellen tegen iedereen die content produceert, of publiceert die de morele waarden ondermijnt,”. Volgens Damj leidde deze verklaring van het ministerie tot een campagne tegen lhbtqia+-personen. 

Arrestaties volgden 

Een paar dagen na de verklaring van het ministerie van Justitie werden vijf contentmakers, waaronder Khoubaib, die gender non-conform is, gearresteerd. Ze werden onder andere aangeklaagd voor “openbare zedenschennis, verspreiding van inhoud in strijd met de goede zeden”. Op 31 oktober 2024 werden ze veroordeeld tot gevangenisstraffen tot 4 en een half jaar. 

Op 5 februari werden in hoger beroep de straffen van vier van de vijf verlaagd. Deze vier werden vrijgelaten. De vijfde verdachte werd veroordeeld tot een gevangenisstraf van 2 jaar en een boete van 1000 dinar onder artikel 234 van het wetboek van strafrecht voor “het schenden van de goede zeden door minderjarigen aan te zetten tot losbandigheid” naar aanleiding van video’s op diens sociale media. 

Gedwongen anale ‘onderzoeken’ komen neer op marteling 

Mannen die beschuldigd worden van homoseksuele relaties worden routinematig onderworpen aan gedwongen anale “onderzoeken” door artsen. Amnesty International beschouwt gedwongen anale onderzoeken als een vorm van marteling. De Tunesische autoriteiten moeten onmiddellijk een einde maken aan dergelijke onderzoeken. 

Op 3 december 2024 veroordeelde de rechtbank in El Kef twee mannen tot een jaar gevangenisstraf op grond van artikel 230.  Beiden werden onderworpen aan gedwongen anale onderzoeken om “bewijs” te verkrijgen van seksuele activiteit tussen mensen van hetzelfde geslacht. 

Aangeklaagd voor het werk bij Damj 

De autoriteiten vallen lhbtqia+-activisten en -verenigingen steeds vaker lastig. Queer activisten Saif Ayadi, Assala Madoukhi en Mira Ben Salah werden verschillende keren opgeroepen voor verhoren, het meest recent in oktober en november 2024.  De politie ondervroeg hen over hun activisme, hun werk met maatschappelijke organisaties en hun deelname aan protesten. Mira Ben Salah, een trans activiste en coördinator van het kantoor van Damj in Sfax, werd herhaaldelijk ondervraagd over het werk van de organisatie, onder andere met migranten en vluchtelingen. Mira wordt meerdere malen aangeklaagd in verband met haar werk bij Damj en wacht op de uitkomst van het onderzoek. 

In juli 2023 en februari 2024 diende Mira Ben Salah klachten in bij de openbare aanklager over herhaaldelijke intimidatie door de politie. Tegen Amnesty International zei ze: “Ik ben zo vaak opgeroepen en ondervraagd vanwege mijn werk en mijn activisme, maar toen ik klachten indiende voor intimidaties, bedreigingen en geweld waarmee ik te maken kreeg, riepen ze me niet op om te getuigen en namen ze mijn klachten niet serieus.” Ze voegde eraan toe dat terwijl het onderzoek van de autoriteiten tegen haar snel vorderde, het onderzoek naar haar eigen klachten geen enkele vooruitgang boekte.