Tsjechië: gerechtigheid voor slachtoffers van gedwongen sterilisatie

De Tsjechische senaat stemde op 22 juli 2021 voor compensatie van duizenden Roma-vrouwen die tussen 1966 en 2012 onrechtmatig werden gesteriliseerd. Dat gebeurde in opdracht van de Tsjechoslowaakse en later de Tsjechische autoriteiten.

In het voormalige Tsjechoslowakije werden duizenden voornamelijk Roma-vrouwen gedwongen formulieren te ondertekenen waarmee ze toestemming gaven voor hun sterilisatie. ‘Vaak gebeurde dat terwijl ze aan het bevallen waren of herstellende waren van een keizersnede’, zegt Barbora Černušáková van Amnesty International. ‘In veel gevallen werd hen niet verteld waar ze mee instemden. Dit is een grove schending van hun rechten, waaronder het recht om vrij te zijn van marteling of mishandeling.’

Vorm van marteling of mishandeling

De speciale VN-rapporteur voor foltering gaf aan dat de sterilisaties neerkomen op een behandeling die indringend en onomkeerbaar is. Wanneer ze geen therapeutisch doel hebben en het gebeurt zonder informatie te geven en zonder toestemming, dan is het een vorm van marteling of mishandeling, wat is verboden volgens artikel 3 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.

Zoals gedocumenteerd door het European Roma Rights Centre, werd de sterilisatie van deze Tsjechische vrouwen vaak tegelijkertijd uitgevoerd met keizersneden of kregen vrouwen formulieren te tekenen om ermee in te stemmen op het moment dat ze veel pijn hadden of bang waren tijdens de bevalling. Het kwam echter ook voor dat Roma-vrouwen zich lieten steriliseren na bedreigingen dat hun kinderen zouden worden opgesloten of hun uitkering zou worden ingetrokken.

‘Eindelijk gerechtigheid’

‘De uitslag van de stemming zal eindelijk de weg vrij maken voor gerechtigheid voor de slachtoffers van onwettige sterilisaties. Decennialang hebben deze vrouwen moeten leven met het trauma waaraan ze zijn blootgesteld door toedoen van de autoriteiten, maar ze hebben de strijd voor hun rechten nooit opgegeven’, zegt Černušáková.

Excuses en vergoeding

Na jarenlang campagnevoeren, bood de Tsjechische regering in 2009 al haar excuses aan voor de onwettige sterilisaties. Een vergoeding werd de vrouwen echter ontzegd en een gang naar de rechtbank was niet mogelijk vanwege de verjaringstermijn.

Elena Gorolová, die gedwongen werd gesteriliseerd, voerde jarenlang campagne voor gerechtigheid: ‘De schadevergoeding betekent veel voor mij. Hoewel de regering zich in 2009 verontschuldigde, was dat niet genoeg. Wat me op de been hield, waren de andere vrouwen die gesteriliseerd werden en daarmee moesten leven.’

Duizenden slachtoffers

Volgens de Tsjechische Ombudsman zijn in het voormalige Tsjechoslowakije duizenden Roma-vrouwen gesteriliseerd. Het door de Senaat aangenomen voorstel voor schadevergoeding geldt voor iedereen bij wie dit tussen 1966 en 2012 onrechtmatig is uitgevoerd.

De nieuwe wet voorziet in een procedure voor vrouwen om een schadevergoeding aan te vragen. Slachtoffers van onwettige sterilisaties komen in aanmerking voor een vergoeding van omgerekend zo’n 12.000 euro die binnen drie jaar na inwerkingtreding van de wet moet worden aangevraagd bij het ministerie van Gezondheidszorg. Ze moeten bewijs te leveren ter ondersteuning van hun claim, een beschrijving van de zaak, inclusief de naam van het ziekenhuis waar de onrechtmatige sterilisatie is uitgevoerd.

‘De strijd is nog niet voorbij’

‘Geen enkel geldbedrag zal ons de kans op kinderen teruggeven, maar de compensatie is belangrijk voor gerechtigheid. In al die jaren is er veel gebeurd. We werden ouder en sommigen van ons zijn overleden, maar ik hield mezelf voor: je kunt dit niet zomaar laten bestaan’, zegt Gorolová. ‘De strijd is nog niet voorbij. Onze groep vrijwilligers zal nu mensen helpen om het bewijsmateriaal voor te bereiden en hun aanvragen voor schadevergoeding in te dienen. Het zal niet makkelijk zijn, maar deze vrouwen verdienen het.’

Onwettige sterilisaties vonden plaats in een context van wijdverbreide discriminatie van Roma. Dit beïnvloedt tot op de dag van vandaag hun leven: Roma ervaren achterstelling in het onderwijs, discriminatie bij het vinden van werk of huisvesting: een voortdurende discriminatie op basis van hun afkomst.