Tiananmen 26 jaar later, de klok terugdraaien

Door William Nee, Amnesty-onderzoeker China voor Amnesty International.
Twitter: @williamnee

Het is 26 jaar geleden dat op een tragische dag in 1989 duizenden vreedzame demonstranten die vroegen om democratie bruut werden onderdrukt op en rond het Plein van de Hemelse Vrede (het Tiananmenplein) in Beijing. De tanks hebben het beruchte plein allang verlaten, maar president Xi Jinping lijkt vastberaden om iedereen die de alleenheerschappij van de Communistische Partij in twijfel lijkt te trekken, met harde hand neer te slaan.

Toen president Xi eind 2012 als president aantrad, verklaarde hij dat de macht ‘gekooid’ zou worden. Maar het zijn de onafhankelijke academici, journalisten, advocaten en mensenrechtenadvocaten die worden opgesloten.

We leven in een van de donkerste tijden voor de vrijheid van meningsuiting sinds het bloedbad van 1989.

Gao Yu, een Chinese journalist die momenteel wegkwijnt in een cel in Beijing, is een van de critici die al decennialang lijdt onder de grillige macht van de Chinese staat. In april werd zij, na een oneerlijk proces, tot zeven jaar gevangenis veroordeeld voor ‘het onthullen van staatsgeheimen’.

Eind jaren tachtig werd Gao voor het eerst als ‘staatsvijand’ bestempeld door leden van de Communistische Partij. Ze was toen plaatsvervangend hoofdredacteur voor de pro-hervormingskrant Economisch Weekblad.

In de lente van 1989, toen honderdduizenden studenten en arbeiders in heel China de straat op gingen in een van de grootste bewegingen voor democratie uit de geschiedenis, publiceerde Economisch Weekblad een reeks artikelen waarin de regering werd opgeroepen de roep om hervormingen in te willigen. De autoriteiten moesten niets hebben van dergelijke verhalen en doekten de krant snel op. De politie pakte Gao Yu op 3 juni 1989 op. Later die avond rolden de tanks het Tiananmenplein op. Honderden, misschien wel duizenden mensen werden gedood of raakten gewond toen het leger de protesten neersloeg.

Vandaag de dag blijven de leiders van China het verleden te politiseren en proberen ze de waarheid van het bloedbad op 4 juni 1989 weg te moffelen. Nabestaanden van de gedode demonstranten mogen nog steeds niet in het openbaar rouwen. Oproepen van ouders om waarheidsvinding, compensatie en verantwoording zijn gericht aan dovemansoren.

Gao Yu zat vijftien maanden vast na het protest op Tiananmen. In de jaren negentig heeft ze nog eens zes jaar in de gevangenis doorgebracht, nadat ze werd veroordeeld voor het ‘onthullen van staatsgeheimen’. Net als nu, beschouwde Amnesty haar toen als gewetensgevangene en riep de organisatie op haar onmiddellijk en onvoorwaardelijk vrij te laten.

De autoriteiten vrezen de macht van Gao’s pen. Ze is herhaaldelijk gestraft voor haar toewijding om de feiten te verkondigen en de waarheid te onthullen. Dit keer wordt Gao Yu beschuldigd van het lekken van een intern ideologisch stuk van de Communistische Partij, ook wel bekend als Document Nr. 9. Ze ontkent dit stellig.

Persvrijheid en universele waarden als democratie en mensenrechten worden in Document nr. 9 aangevallen. Het document biedt een Orwelliaanse visie voor het controleren van de geschiedenis, waarin elke interpretatie die afwijkt van het verhaal van de Communistische Partij, zoals wat er daadwerkelijk in juni 1989 gebeurde, wordt bestempeld als een bedreiging van de Partij.

Dit is de kille werkelijkheid. Iedereen die durft af te wijken van het script van de Communistische Partij, wordt ernstig gestraft. De regering heeft een hele zwik aan vaag verwoorde ‘staatsveiligheid’-wetten in het leven geroepen om de controle te houden.

Pu Zhiqiang, een prominente mensenrechtenadvocaat, kan worden veroordeeld tot een straf van maximaal tien jaar cel voor ‘het oproepen van etnische haat’ en ‘het uitlokken van ruzie en problemen’. Hij heeft mensen verdedigd in de meest gevoelige mensenrechtenzaken. Zijn vervolging is zeer waarschijnlijk politiek gemotiveerd. Hij werd afgelopen mei opgepakt, nadat hij een seminar had bijgewoond waarbij werd opgeroepen tot een onderzoek naar het optreden tijdens de protesten in 1989. In de lente van 1989 was Pu Zhiqiang een rechtenstudent. Als zovelen van zijn leeftijdsgenoten ging hij de straat op om hervormingen te eisen.

Er is een directe link tussen de wensen van de demonstranten op het Tiananmenplein in 1989 en die van vandaag. De meesten willen verandering zien binnen het huidige politieke systeem, gebaseerd op rechten die zijn vastgelegd in de Chinese grondwet.

China is ongelooflijk veranderd sinds 1989 door economische hervormingen en vooruitgang op het gebied van armoedebestrijding. Maar president Xi draait de klok terug als het gaat om het vrij uiten van een mening die afwijkt van die van de Communistische Partij.

Op 4 juni, terwijl we de slachtoffers van het bloedbad herdenken en gerechtigheid voor hen eisen, vragen we ook de vrijlating van Gao Yu, Pu Zhiqang.