Systematische marteling en sterfgevallen in Syrische detentie

De mensenrechten van meer dan 56.000 mensen die in noordoost Syrië worden vastgehouden na de nederlaag van de gewapende groepering Islamitische Staat (IS) worden systematisch geschonden. Ze komen in grote aantallen om het leven, als gevolg van onmenselijke omstandigheden. Dat stelt Amnesty International vandaag in een nieuw rapport.

Aftermath: Injustice, Torture and Death in Detention in North-East Syria legt vast hoe de autonome autoriteiten in de noordoostelijke regio verantwoordelijk zijn voor grootschalige mensenrechtenschendingen van meer dan 56.000 mensen in hechtenis. Hieronder bevinden zich zo’n 11.500 mannen, 14.500 vrouwen en 30.000 kinderen. Zij worden gevangengehouden in ten minste 27 detentiefaciliteiten en twee detentiekampen. De autonome autoriteiten zijn de belangrijkste samenwerkingspartner van de Amerikaanse regering en andere coalitieleden die IS begin 2019 versloegen in het noordoosten van Syrië. De Verenigde Staten zijn betrokken bij de meeste aspecten van het detentiesysteem.

Meer dan 5 jaar na de nederlaag van IS worden tienduizenden mensen nog steeds voor onbepaalde tijd vastgehouden terwijl ze nooit eerlijk zijn berecht. Velen zitten vast onder onmenselijke omstandigheden en zijn gemarteld. Duizenden anderen zijn ‘verdwenen’. Vrouwen zijn onrechtmatig gescheiden van hun kinderen.

Veel gevangenen slachtoffer van IS

Er bevinden zich slachtoffers van IS onder de gevangenen. Zo gaat het om tientallen, zo niet honderden, Yezidi’s. Veel andere gedetineerde vrouwen en meisjes zijn het slachtoffer van gedwongen huwelijken met IS-leden. Veel gedetineerde jongens en jonge mannen zijn als kind geronseld door IS.

‘De autonome autoriteiten hebben oorlogsmisdaden begaan zoals marteling en wrede behandeling, en waarschijnlijk ook moord,’ zegt Agnès Callamard, secretaris-generaal van Amnesty International. ‘Kinderen, vrouwen en mannen die in deze detentiekampen en faciliteiten worden vastgehouden, ondergaan schokkende wreedheid en geweld. De Amerikaanse regering heeft een centrale rol gespeeld in het creëren en in stand houden van dit systeem, waarin honderden mensen zijn gestorven. Hun dood had voorkomen kunnen worden. De VS moeten helpen dit systeem te veranderen.’

‘Dit detentiesysteem schendt de rechten van mensen met vermeende banden met IS. Het biedt geen gerechtigheid voor of verantwoording aan de slachtoffers en overlevenden van IS-misdrijven.’

Rol van door de VS geleide coalitie

Onder de gevangenen bevinden zich onder anderen Syriërs, Irakezen en mensen uit naar schatting 74 andere landen. De meesten van hen werden vastgezet door de autonome autoriteiten tijdens de laatste gevechten om gebied op IS terug te veroveren begin 2019. Zij zitten vast in gesloten gebouwen, ‘detentiefaciliteiten’ genoemd, of ‘detentiekampen’: gesloten kampen in de open lucht. Dit detentiesysteem wordt gerund door de Autonome Autoriteiten van de regio Noord- en Oost-Syrië, bestaande uit de Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF) en daaraan gelieerde veiligheidstroepen en de civiele vleugel van de SDF: het Democratisch Autonoom Bestuur van Noord- en Oost-Syrië (DAANES).

In 2014 richtte het Amerikaanse ministerie van Defensie de door de VS geleide coalitie op om IS ‘af te breken en te vernietigen’. De coalitie bestaat uit 29 landen, waaronder Nederland. De Amerikaanse regering is het invloedrijkste lid. Zij leidt de strategie, planning, middelen en uitvoering van de missie. De coalitie bezoekt de detentiefaciliteiten regelmatig en knapte op kosten van het Amerikaanse congres detentiefaciliteiten op en bouwde er nieuwe bij. Het Amerikaanse ministerie van Defensie verstrekte honderden miljoenen dollars aan de SDF en aanverwante veiligheidstroepen. De coalitie onder leiding van de VS speelde ook een sleutelrol in lopende gezamenlijke operaties die erop gericht zijn mensen over te dragen aan de SDF. Daarnaast faciliteerde de coalitie de repatriëring van mensen die worden vastgehouden in het noordoosten van Syrië naar derde landen, waaronder Irak.

‘De VS hebben een systeem van onwettige opsluiting opgericht en uitgebreid dat wordt gekenmerkt door systematische onmenselijke en vernederende omstandigheden, onwettige moorden en het wijdverspreide gebruik van marteling. Ook al hielpen de VS misschien met als doel om de detentieomstandigheden te verbeteren of schendingen te verminderen, hun bemoeienis voldeed bij lange na niet aan het internationaal recht’, aldus Agnès Callamard.

Systematische marteling en sterfgevallen

In totaal interviewde Amnesty International 314 mensen voor dit rapport. De onderzoekers spraken uitvoerig over hun bevindingen met de autonome autoriteiten en de Amerikaanse regering. Ze ontdekten dat er systematisch gemarteld wordt in detentiefaciliteiten van de SDF en gelieerde veiligheidstroepen.

Volgens getuigenissen van acht mannen die tussen 2019 en 2023 vastzaten in de detentiefaciliteit Sini aan de rand van de stad Al-Shaddadi, werden gedetineerden regelmatig gemarteld. Zij werden onder meer onderworpen aan afranselingen, zweepslagen met elektriciteitskabels, ophanging aan de polsen in stressvolle houdingen, seksueel geweld en elektrische schokken.

Yusuf* vertelde Amnesty International: ‘…. Het ergste was als ze de kamer binnenkwamen… met plastic buizen, kabels, stalen buizen, en ze sloegen ons overal… Om de 15 dagen namen ze ons mee naar buiten, naar de binnenplaats, helemaal naakt… [De bewakers] verkrachtten mensen met [een] stok… Een keer namen ze me mee [uit de cel] met een andere man… Ze brachten een elektriciteitskabel van de generator, en ze bleven ons martelen met elektriciteit… Ik denk dat de man naast me stierf. Hij stopte met bewegen en schreeuwen… Ik bereikte een punt waarop ik niet meer kon schreeuwen.’

Onmenselijke omstandigheden, honger en ziektes

De voormalige gevangenen zeiden dat de SDF hen onvoldoende voedsel en water gaf. De omstandigheden in de overbevolkte cellen waren onmenselijk. De temperaturen waren extreem en er was gebrek aan ventilatie. De combinatie van fysieke mishandeling, onmenselijke omstandigheden en gebrek aan medische zorg veroorzaakte gezondheidsproblemen, de uitbraak van ziektes en leidde tot de dood van honderden mensen. Een gedetineerde vertelde dat zeventien mensen in zijn cel stierven toen de autoriteiten op een dag in 2020 de afzuigventilator uitzetten.

In een andere detentiefaciliteit kregen gevangenen onvoldoende voedsel en medische zorg. Dit leidde tot ziektes en aandoeningen, waaronder een ernstige uitbraak van tuberculose die al jaren aan de gang is. In augustus 2023 vertelden SDF-vertegenwoordigers aan Amnesty International dat een extreem hoog percentage mannen en jongens besmet was met tbc. Elke week leidde dit tot één of twee sterfgevallen. De vertegenwoordigers bevestigden dat ze geen actieve gevallen behandelden of zieke gedetineerden isoleerden. Onbehandelde tbc heeft in 50 procent van de gevallen een dodelijke afloop.

Geweld tegen vrouwen

In december 2023 hielden de autonome autoriteiten meer dan 46.600 mensen vast in de detentiekampen Al-Hol en Roj. De overgrote meerderheid – ongeveer 94 procent – waren kinderen en vrouwen. In beide kampen zijn onhygiënische, onmenselijke en levensbedreigende omstandigheden, met onvoldoende toegang tot voedsel, water en gezondheidszorg.

Er is veel gender-gerelateerd geweld in kamp Al-Hol. Vrouwen worden seksueel uitgebuit door onder anderen leden van de veiligheidstroepen. IS-aanhangers vallen vrouwen aan wegens vermeende ‘morele’ overtredingen. Vrouwen die gevaar lopen, kunnen niet terugvallen op enige bescherming. Veel vrouwen die veroordeeld zijn voor IS-gerelateerde misdaden beschreven aan Amnesty International dat ze gemarteld werden om “bekentenissen” af te dwingen. Andere vrouwen vertelden dat ze seksueel werden bedreigd en vernederd. Acht vrouwen beschreven dat ze werden onderworpen aan geweld op basis van geslacht. Dit komt neer op marteling of andere vormen van mishandeling. Een vrouw zei: “Ik kreeg elektrische schokken. Ik was toen zwanger. De [ondervrager] wist het, hij zei tegen me: ‘Ik ga je dwingen een miskraam te krijgen’, en dat is wat hij deed.”

Oneerlijke processen

Volgens de autonome autoriteiten rondden gespecialiseerde rechtbanken in de afgelopen 10 jaar zaken af tegen meer dan 9.600 personen die banden zouden hebben met IS, waaronder vrouwen en kinderen. Bijna alle vervolgde personen zijn Syriërs, hoewel er ook een klein aantal Irakezen is berecht. ‘Bekentenissen’ zijn verkregen door marteling of mishandeling. Op geen enkel moment waren advocaten betrokken. Elke garantie op een eerlijk proces ontbreekt. Alleen al de beschuldiging dat iemand banden heeft met IS, kan leiden tot jarenlange willekeurige detentie. Amnesty International documenteerde achttien gevallen waarin mensen zeiden dat ze valselijk beschuldigd werden van banden met IS.

Niemand die in het noordoosten van Syrië gevangen zit, is vervolgd voor misdrijven volgens het internationaal recht, waaronder oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid of genocide. In plaats daarvan zijn er vooral vervolgingen geweest voor vaag geformuleerde ‘terrorisme’- misdrijven. Veel ernstige misdrijven die IS-leden pleegden, zoals seksslavernij, zijn helemaal niet onderzocht.

Oproep Amnesty International

Terwijl de dreiging van IS wereldwijd reëel blijft, verergert het leed door de aanhoudende schendingen in het noordoosten van Syrië. Een hele generatie kinderen heeft daardoor alleen maar systematisch onrecht gekend.

Agnès Callamard: ‘De autonome autoriteiten, leden van de door de VS geleide coalitie en de VN moeten optreden om een einde te maken aan de oneindige spiraal van misbruik en geweld. Er moet dringend worden onderzocht welke personen in detentie onmiddellijk moeten worden vrijgelaten, met bijzondere aandacht voor slachtoffers van IS-misdaden en risicogroepen. De mensenrechtenschendingen die worden begaan moeten onmiddellijk worden gestopt en meldingen van martelingen en doden onafhankelijk worden onderzocht. ‘